အဘိဓမ္မပိဋက

ဓမ္မသင်္ဂဏီပါဠိတော်

မြန်မာပြန်

------

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။

မာတိကာ (ခေါင်းစဉ်)

(က) တိကမာတိကာ

၁။ ကုသလတိက်

(၁) (အပြစ်မရှိခြင်း ကောင်းသောအကျိုးကို ပေးခြင်းလက္ခဏာရှိသော) ကုသိုလ်တရားများ။ (၁-၃၆၄၊ ၉၈၅၊ ၁၃၈၄)။

(၂) (အပြစ်နှင့်တကွဖြစ်ခြင်း မကောင်းသောအကျိုးကို ပေးခြင်းလက္ခဏာရှိသော) အကုသိုလ် တရားများ။ (၃၆၅-၄၃၀၊ ၉၈၆၊ ၁၃၈၅)။

(၃) ကုသိုလ် အကုသိုလ်အဖြစ်ဖြင့် မဟောအပ်သော (ဝိပါက် ကြိယာ ရုပ် နိဗ္ဗာန်ဟူသော) အဗျာကတ တရားများ။ (၄၃၁-၉၈၄၊ ၉၈၇၊ ၁၃၈၆)။

၂။ ဝေဒနာတိက်

(၁) ချမ်းသာခံစားမှု 'သုခဝေဒနာ'နှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၉၈၈၊ ၁၃၈၇)။

(၂) ဆင်းရဲခံစားမှု 'ဒုက္ခဝေဒနာ' နှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၉၈၉၊ ၁၃၈၈)။

(၃) ဆင်းရဲချမ်းသာ မဟုတ်၊ အလယ်အလတ် ခံစားမှု 'အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ' နှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၉၉၀၊ ၁၃၈၉)။

၃။ ဝိပါကတိက်

(၁) အကျိုး 'ဝိပါက်' တရားများ။ (၉၉၁၊ ၁၃၉၀)။

(၂) အကျိုး 'ဝိပါက်' ကို ဖြစ်စေခြင်းသဘောရှိသော တရားများ။ (၉၉၂၊ ၁၃၉၁)။

(၃) အကျိုး 'ဝိပါက်' လည်း မဟုတ်၊ အကျိုး 'ဝိပါက်' ကို ဖြစ်စေခြင်း သဘောရှိသည်လည်း မဟုတ်သောတရားများ။ (၉၉၃၊ ၁၃၉၂)။

၄။ ဥပါဒိဏ္ဏတိက်

(၁) (အာရုံပြုသောအားဖြင့်) တဏှာ ဒိဋ္ဌိတို့ ကပ်အပ်သော ကံသည် (အကျိုး 'ဝိပါက်'၏ အဖြစ် ဖြင့်) စွဲယူလည်း စွဲယူအပ်ကုန်သည် ဖြစ်၍ လွန်စွာ စွဲလမ်းတတ်သော ဥပါဒါန်တရားတို့၏ အာရုံလည်း ဖြစ်ကုန်သော တရားများ။ (တဏှာ ဒိဋ္ဌိဟူသော ဥပါဒါန်ဦးစီးသည့် ကံ၏ အကျိုးလည်း ဖြစ်၍ ဥပါဒါန်တို့၏ အစီးအပွါးလည်းဖြစ်သော လောကီဝိပါက်နှင့် ကမ္မဇ ရုပ်တရားများ)။ (၉၉၄၊ ၁၃၉၃)။

(၂) (အာရုံပြုသောအားဖြင့်) တဏှာ ဒိဋ္ဌိတို့ ကပ်အပ်သော ကံသည် (အကျိုး 'ဝိပါက်' ၏ အဖြစ်ဖြင့်) မစွဲယူအပ်ကုန်မူ၍ လွန်စွာ စွဲလမ်းတတ်သော ဥပါဒါန်တရားတို့၏ အာရုံသာ ဖြစ် ကုန်သော တရားများ။ (တဏှာ ဒိဋ္ဌိဟူသော ဥပါဒါန်ဦးစီးသည့် ကံ၏ အကျိုးကား မဟုတ်၊ ဥပါဒါန်တို့၏ အစီးအပွါးသာဖြစ်သော လောကီကုသိုလ်, အကုသိုလ်, ကြိယာနှင့် စိတ်, ဥတု, အာဟာရဟူသောအကြောင်းသုံးပါးကြောင့် ဖြစ်သော တိဇရုပ်တရားများ)။ (၉၉၅၊ ၁၃၉၄)။

(၃) (အာရုံပြုသောအားဖြင့်) တဏှာ ဒိဋ္ဌိတို့ ကပ်အပ်သော ကံသည် (အကျိုး 'ဝိပါက်' ၏ အဖြစ်ဖြင့်) မစွဲယူလည်း မစွဲယူအပ်ကုန်၊ လွန်စွာ စွဲလမ်းတတ်သော 'ဥပါဒါန်' တရားတို့၏ အာရုံလည်းမဟုတ်ကုန်သော တရားများ။ (တဏှာ ဒိဋ္ဌိဟူသော ဥပါဒါန်ဦးစီးသည့် ကံ၏ အကျိုးလည်း မဟုတ်၊ ဥပါဒါန်တို့၏ အစီးအပွါးလည်း မဟုတ်သော လောကုတ္တရာတရားများ)။ (၉၉၆၊ ၁၃၉၅)။

၅။ သံကိလိဋ္ဌတိက်

(၁) ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော (ကိလေသာ) တရားတို့သည် ပူပန်စေအပ်, နှိပ်စက်အပ်ကုန်သည်ဖြစ်၍ ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော (ကိလေသာ) တရားတို့ကို (ရခြင်းငှါ) ထိုက်သောတရားများ (ကိလေသာတရားတို့၏ လွှမ်းမိုးဖိစီးမှုကိုလည်း ခံရ၍ ကိလေသာတို့၏ အာရုံလည်းဖြစ်သော အကုသိုလ်တရားများ)။ (၉၉၇၊ ၁၃၉၆)။

(၂) ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော (ကိလေသာ) တရားတို့သည် မပူပန်စေအပ် မနှိပ်စက် အပ်ကုန်မူ၍ ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော (ကိလေသာ) တရားတို့ကို (ရခြင်းငှါသာ) ထိုက်သော တရားများ (ကိလေသာတရားတို့၏ လွှမ်းမိုးဖိစီးမှုကိုကား မခံရ ကိလေသာတို့၏ အာရုံသာဖြစ်သော လောကီကုသိုလ်, လောကီဝိပါက်, ကြိယာနှင့် ရုပ်တရားများ။ (၉၉၈၊ ၁၃၉၇)။

(၃) ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော (ကိလေသာ) တရားတို့သည် ပူပန်လည်း မပူပန်စေအပ် နှိပ်စက်လည်း မနှိပ်စက်အပ်ကုန်မူ၍ ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော (ကိလေသာ) တရားတို့ကို (ရခြင်းငှါ) ထိုက်လည်း မထိုက်သော တရားများ။ (ကိလေသာတရားတို့၏ လွှမ်းမိုးဖိစီးမှုကိုလည်း မခံရ၊ ကိလေသာတို့၏ အာရုံလည်း မဖြစ်သော လောကုတ္တရာတရားများ)။ (၉၉၉၊ ၁၃၉၈)။

၆။ ဝိတက္ကတိက်

(၁) ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' နှင့်လည်း တကွ၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' နှင့်လည်း တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၀၀၊ ၁၃၉၉)။

(၂) ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ကား မရှိ၊ သုံးသပ်မှု ဝိစာရ' မျှသာရှိသော တရားများ။ (၁၀၀၁၊ ၁၄၀၀)။

(၃) ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' လည်း မရှိ၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' လည်း မရှိသော တရားများ။ (၁၀၀၂၊ ၁၄၀၁)။

၇။ ပီတိတိက်

(၁) နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' နှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၀၃၊ ၁၄၀၂)။

(၂) ချမ်းသာမှု 'သုခ' နှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၀၄၊ ၁၄၀၃)။

(၃) လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' နှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၀၅၊ ၁၄၀၄)။

၈။ ဒဿနတိက်

(၁) သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် ပယ်အပ်သော တရားများ။ (၁၀၀၆၊ ၁၄၀၅)။

(၂) အထက်မဂ်သုံးပါးဖြင့် ပယ်အပ်သော တရားများ။ (၁၀၁၁၊ ၁၄၀၆)။

(၃) သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် ပယ်အပ်သည်လည်း မဟုတ်၊ အထက်မဂ်သုံးပါးဖြင့် ပယ်အပ်သည်လည်းမဟုတ်သော တရားများ။ (၁၀၁၂၊ ၁၄၀၇)။

၉။ ဒဿနဟေတုတိက်

(၁) သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် ပယ်အပ်သော အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' ရှိသော တရားများ။ (၁၀၁၃၊ ၁၄၀၈)။

(၂) အထက်မဂ်သုံးပါးဖြင့် ပယ်အပ်သော အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' ရှိသော တရားများ။ (၁၀၁၈၊ ၁၄၀၉)။

(၃) သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် ပယ်အပ်သော အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' ရှိသည်လည်း မဟုတ်၊ အထက်မဂ်သုံးပါးဖြင့် ပယ်အပ်သော အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' ရှိသည်လည်း မဟုတ်သော တရားများ။ (၁၀၁၉၊ ၁၄၁၀)။

၁၀။ အာစယဂါမိတိက်

(၁) ပဋိသန္ဓေ စုတိသို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၂၀၊ ၁၄၁၁)။

(၂) နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၂၁၊ ၁၄၁၂)။

(၃) ပဋိသန္ဓေ စုတိသို့ ရောက်ကြောင်းလည်း မဟုတ်၊ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ကြောင်းလည်း မဟုတ်သောတရားများ။ (၁၀၂၂၊ ၁၄၁၃)။

၁၁။ သေက္ခတိက်

(၁) သေက္ခပုဂ္ဂိုလ်ခုနစ်ယောက်တို့၏ ဥစ္စာဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၂၃၊ ၁၄၁၄)။

(၂) အသေက္ခ 'ရဟန္တာ' ပုဂ္ဂိုလ်၏ ဥစ္စာဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၂၄၊ ၁၄၁၅)။

(၃) သေက္ခပုဂ္ဂိုလ်ခုနစ်ယောက်တို့၏ ဥစ္စာလည်း မဟုတ်၊ အသေက္ခ 'ရဟန္တာ' ပုဂ္ဂိုလ်၏ ဥစ္စာလည်းမဟုတ်သော တရားများ။ (၁၀၂၅၊ ၁၄၁၆)။

၁၂။ ပရိတ္တတိက်

(၁) နည်းပါးသော အာနုဘော်ရှိသော 'ပရိတ္တ' တရားများ (ကာမတရားများ)။ (၁၀၂၆၊ ၁၄၁၇)။

(၂) ကြီးကျယ်မြင့်မြတ်သည်၏ အဖြစ်သို့ ရောက်သော 'မဟဂ္ဂတ' တရားများ။ (၁၀၂၇၊ ၁၄၁၈)။

(၃) နှိုင်းယှဉ်မှုကို ပြုတတ်သော ရာဂစသည်တို့၏ ဆန့်ကျင်ဘက် 'အပ္ပမာဏ' တရားများ။ (၁၀၂၈၊ ၁၄၁၉)။

၁၃။ ပရိတ္တာရမ္မဏတိက်

(၁) နည်းပါးသော၊ အာနုဘော်ရှိသာ တရားလျှင် အာရုံရှိသော တရားများ။ (၁၀၂၉၊ ၁၄၂၀)။

(၂) ကြီးကျယ် မြင့်မြတ်သည်၏ အဖြစ်သို့ ရောက်သောတရားလျှင် အာရုံရှိသော တရားများ။ (၁၀၃၀၊ ၁၄၂၁)။

(၃) နှိုင်းယှဉ်မှုကို ပြုတတ်သော ရာဂစသည်တို့၏ ဆန့်ကျင်ဘက်တရားလျှင် အာရုံရှိသော တရားများ။

(၁၀၃၁၊ ၁၄၂၂)။

၁၄။ ဟီနတိက်

(၁) ယုတ်ညံ့သော 'ဟီန' တရားများ။ (၁၀၃၂၊ ၁၄၂၃)။

(၂) အလယ်အလတ် ဖြစ်သော 'မဇ္ဈိမ' တရားများ။ (၁၀၃၃၊ ၁၄၂၄)။

(၃) မွန်မြတ်သော 'ပဏီတ' တရားများ။ (၁၀၃၄၊ ၁၄၂၅)။

၁၅။ မိစ္ဆတ္တတိက်

(၁) ဖောက်ပြန်သော သဘောရှိကုန်၍ စုတိ၏ အခြားမဲ့၌ အကျိုးပေးသည်၏ အစွမ်းဖြင့် မြဲသောတရားများ။ (၁၀၃၅၊ ၁၄၂၆)။

(၂) မဖောက်ပြန်သော သဘောရှိကုန်၍ မိမိ၏ အခြားမဲ့၌ အကျိုးပေးသည်၏ အစွမ်းဖြင့် မြဲသောတရားများ။ (၁၀၃၆၊ ၁၄၂၇)။

(၃) (နှစ်ပါးသော အခြင်းအရာဖြင့်) အကျိုးပေး မမြဲသော တရားများ။ (၁၀၃၇၊ ၁၄၂၈)။

၁၆။ မဂ္ဂါရမ္မဏတိက်

(၁) 'မဂ်' တည်းဟူသော အာရုံရှိသော တရားများ။ (၁၀၃၈၊ ၁၄၂၉)။

(၂) 'မဂ်' တည်းဟူသော အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' ရှိသော တရားများ။ (၁၀၃၉၊ ၁၄၂၉)။

(၃) 'မဂ်' တည်းဟူသော အကြီးအမှူး 'အဓိပတိ' ရှိသော တရားများ။ (၁၀၄၀၊ ၁၄၂၉)။

၁၇။ ဥပ္ပန္နတိက်

(၁) ဥပါဒ် ဌီ ဘင်ဟု ဆိုအပ်သော ခဏသုံးပါးသို့ ရောက်ဆဲဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၄၁၊ ၁၄၃၀)။

(၂) ဥပါဒ် ဌီ ဘင်ဟု ဆိုအပ်သော ခဏသုံးပါးသို့ ရောက်ပြီးလည်း မဟုတ်၊ ရောက်ဆဲလည်းမဟုတ်သော တရားများ။ (၁၀၄၂၊ ၁၄၃၀)။

(၃) မချွတ်ဧကန် ဖြစ်လတ္တံ့သော (ဝိပါက်ကမ္မဇရုပ်) တရားများ။ (၁၀၄၃၊ ၁၄၃၀)။

၁၈။ အတီတတိက်

(၁) ဥပါဒ်စသော ခဏသုံးပါးသို့ ရောက်၍ လွန်သွားသော 'အတိတ်' တရားများ။ (၁၀၄၄၊ ၁၄၃၁)။

(၂) ဥပါဒ်စသော ခဏသုံးပါးသို့ မရောက်သေးသော 'အနာဂတ်' တရားများ။ (၁၀၄၅၊ ၁၄၃၁)။

(၃) ထိုထိုအကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ပေါ်နေသော 'ပစ္စုပ္ပန်' တရားများ။ (၁၀၄၆၊ ၁၄၃၁)။

၁၉။ အတီတာရမ္မဏတိက်

(၁) အတိတ်တရားလျှင် အာရုံရှိသော တရားများ။ (၁၁၄၇၊ ၁၄၃၂)။

(၂) အနာဂတ်တရားလျှင် အာရုံရှိကုန်သော တရားများ။ (၁၀၄၈၊ ၁၄၃၃)။

(၃) ပစ္စုပ္ပန်တရားလျှင် အာရုံရှိကုန်သော တရားများ။ (၁၀၄၉၊ ၁၄၃၄)။

၂၀။ အဇ္ဈတ္တတိက်

(၁) အတွင်း 'အဇ္ဈတ္တ' သန္တာန်၌ ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၅၀၊ ၁၄၃၅)။

(၂) အပ 'ဗဟိဒ္ဓ' သန္တာန်၌ ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၅၁၊ ၁၄၃၅)။

(၃) အတွင်း အပ 'အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓ' သန္တာန်၌ ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၅၂၊ ၁၄၃၅)။

၂၁။ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတိက်

(၁) အတွင်း 'အဇ္ဈတ္တ' တရားလျှင် အာရုံရှိကုန်သော တရားများ။ (၁၀၅၃၊ ၁၄၃၆)။

(၂) အပ 'ဗဟိဒ္ဓ' တရားလျှင် အာရုံရှိသော တရားများ။ (၁၀၅၄၊ ၁၄၃၇)။

(၃) အတွင်း အပ 'အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓ' တရားလျှင် အာရုံရှိသော တရားများ။ (၁၀၅၅၊ ၁၄၃၇)။

၂၂။ သနိဒဿနတိက်

(၁) မြင်ခြင်းနှင့်လည်း တကွ ထိပါးခြင်းနှင့်လည်း တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၅၆၊ ၁၄၃၈)။

(၂) မြင်ခြင်းကား မရှိ၊ ထိပါးခြင်းနှင့်သာ တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၅၇၊ ၁၄၃၉)။

(၃) မြင်ခြင်းလည်း မရှိ၊ ထိပါးခြင်းလည်း မရှိသော တရားများ။ (၁၀၅၈၊ ၁၄၄၀)။

တိကမာတိကာ ပြီးပြီ။

------

(ခ) ဒုကမာတိကာ

၁-ဟေတုဂေါစ္ဆက

၁ (၁)။ ဟေတုဒုက်

(၁) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' မည်သော တရားများ။ (၁၀၅၉၊ ၁၀၇၇၊ ၁၄၄၁)။

(၂) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' မမည်သော တရားများ။ (၁၀၇၈၊ ၁၄၄၂)။

၂ (၂)။ သဟေတုကဒုက်

(၁) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်'ရှိသော တရားများ။ (၁၀၇၉၊ ၁၄၄၃)။

(၂) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' မရှိသော တရားများ။ (၁၀၈၀၊ ၁၄၄၄)။

၃ (၃)။ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' နှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၀၈၁၊ ၁၄၄၅)။

(၂) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' နှင့် မယှဉ်သော တရားများ။ (၁၀၈၂၊ ၁၄၄၆)။

၄ (၄)။ ဟေတု သဟေတုကဒုက်

(၁) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်'လည်းမည် အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်'လည်းရှိသော တရားများ။ (၁၀၈၃၊ ၁၄၄၇)။

(၂) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' သာ ရှိ၍ အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' မမည်သော တရားများ။ (၁၀၈၄၊ ၁၄၄၈)။

၅ (၅)။ ဟေတု ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်'လည်းမည် အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' နှင့်လည်း ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၀၈၅၊ ၁၄၄၉)။

(၂) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' နှင့်သာ ယှဉ်၍ အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' မမည်သော တရားများ။ (၁၀၈၆၊ ၁၄၅၀)။

၆ (၆)။ န ဟေတု သဟေတုကဒုက်

(၁) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်'မမည်သော်လည်း အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်'ရှိသော တရားများ။ (၁၀၈၇၊ ၁၄၅၁)။

(၂) အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' လည်း မမည် အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' လည်း မရှိသော တရားများ။ (၁၀၈၈၊ ၁၄၅၂)။

ဟေတုဂေါစ္ဆက ပြီးပြီ။

------

၂-စူဠန္တရဒုက်

ရ (၁)။ သပ္ပစ္စယဒုက်

(၁) (ကံ, စိတ်, ဥတု, အာဟာရတည်းဟူသော) အကြောင်းတရား လေးပါးတို့နှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၈၉၊ ၁၄၅၃)။

(၂) (ကံ, စိတ်, ဥတု, အာဟာရတည်းဟူသော) အကြောင်းတရား လေးပါးတို့နှင့် တကွမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၉၀၊ ၁၄၅၄)။

၈ (၂)။ သင်္ခတဒုက်

(၁) (ကံ, စိတ်, ဥတု, အာဟာရတည်းဟူသော) အကြောင်းတရား လေးပါးတို့သည် ပြု ပြင်စီမံ အပ်သောတရားများ။ (၁၀၉၁၊ ၁၄၅၅)။

(၂) (ကံ, စိတ်, ဥတု, အာဟာရတည်းဟူသော) အကြောင်းတရား လေးပါးတို့သည် မပြုပြင် မစီမံအပ်သော တရားများ။ (၁၀၉၂၊ ၁၄၅၆)။

၉ (၃)။ သနိဒဿနဒုက်

(၁) မြင်ခြင်းနှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၉၃၊ ၁၄၅၇)။

(၂) မြင်ခြင်းနှင့် တကွမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၉၄၊ ၁၄၅၈)။

၁၀ (၄)။ သပ္ပဋိဃဒုက်

(၁) ထိပါးခြင်းနှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၉၅၊ ၁၄၅၉)။

(၂) ထိပါးခြင်းနှင့် တကွမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၀၉၆၊ ၁၄၆၀)။

၁၁ (၅)။ ရူပီဒုက်

(၁) ဖောက်ပြန်ခြင်း သဘောရှိသော 'ရုပ်' တရားများ။ (၁၀၉၇၊ ၁၄၆၁)။

(၂) ဖောက်ပြန်ခြင်း သဘောမရှိသော 'နာမ်' တရားများ။ (၁၀၉၈၊ ၁၄၆၂)။

၁၂ (၆)။ လောကိယဒုက်

(၁) လောက၌ အကျုံးဝင်ကုန်သော တရားများ။ (၁၀၉၉၊ ၁၄၆၃)။

(၂) လောကမှ လွန်မြောက်သော တရားများ။ (၁၁၀၀၊ ၁၄၆၄)။

၁၃ (၇)။ ကေနစိဝိညေယျဒုက်

(၁) တစ်စုံတစ်ခုသော စိတ်သည် သိအပ် သိထိုက်သော တရားများ။ (၁၁၀၁၊ ၁၄၆၄)။

(၂) တစ်စုံတစ်ခုသော စိတ်သည် မသိအပ် မသိထိုက်သော တရားများ။ (၁၁၀၁၊ ၁၄၆၄)။

စူဠန္တရဒုက် ပြီးပြီ။

------

၃-အာသဝဂေါစ္ဆက

၁၄ (၁)။ အာသဝဒုက်

(၁) အာသဝမည်သော တရားများ။ (ရှည်စွာသော သံသရာဆင်းရဲကို ယိုစီးစေတတ် ဖြစ်စေ တတ်သောတရားများ)။ (၁၁၀၂၊ ၁၄၆၅)။

(၂) အာသဝမမည်သော တရားများ။ (၁၁၀၇၊ ၁၄၆၆)။

၁၅ (၂)။ သာသဝဒုက်

(၁) အာသဝတို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၀၈၊ ၁၄၆၇)။

(၂) အာသဝတို့၏ အာရုံမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၀၉၊ ၁၄၆၈)။

၁၆ (၃)။ အာသဝသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) အာသဝနှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၁၀၊ ၁၄၆၉)။

(၂) အာသဝနှင့် မယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၁၁၊ ၁၄၇၀)။

၁ရ (၄)။ အာသဝ သာသဝဒုက်

(၁) အာသဝလည်းမည် အာသဝတို့၏ အာရုံလည်းဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၁၂၊ ၁၄၇၁)။

(၂) အာသဝတို့၏ အာရုံသာ ဖြစ်၍ အာသဝမမည်သော တရားများ။ (၁၁၁၃၊ ၁၄၇၂)။

၁၈ (၅)။ အာသဝ အာသဝသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) အာသဝလည်းမည် အာသဝနှင့်လည်း ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၁၄၊ ၁၄၇၃)။

(၂) အာသဝနှင့်သာ ယှဉ်၍ အာသဝမမည်သော တရားများ။ (၁၁၁၅၊ ၁၄၇၄)။

၁၉ (၆)။ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တသာသဝဒုက်

(၁) အာသဝနှင့် မယှဉ်သော်လည်း အာသဝတို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၁၆၊ ၁၄၇၅)။

(၂) အာသဝနှင့်လည်း မယှဉ်၊ အာသဝတို့၏ အာရုံလည်း မဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၁၇၊ ၁၄၇၆)။

အာသဝဂေါစ္ဆက ပြီးပြီ။

------

၄-သညောဇနဂေါစ္ဆက

၂၀ (၁)။ သညောဇနဒုက်

(၁) သံယောဇဉ်မည်သော တရားများ။ (ဝဋ်ဆင်းရဲ၌ ယှဉ်စပ်နှောင်ဖွဲ့တတ်သော တရားများ)။ (၁၁၁၈၊ ၁၄၇၇)။

(၂) သံယောဇဉ် မမည်သော တရားများ။ (၁၁၂၉၊ ၁၄၇၈)။

၂၁ (၂)။ သညောဇနိယဒုက်

(၁) သံယောဇဉ်တို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၃၀၊ ၁၄၇၉)။

(၂) သံယောဇဉ်တို့၏ အာရုံမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၃၁၊ ၁၄၈၀)။

၂၂ (၃)။ သညောဇန သမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) သံယောဇဉ်နှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၃၂၊ ၁၄၈၁)။

(၂) သံယောဇဉ်နှင့် မယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၃၃၊ ၁၄၈၂)။

၂၃ (၄)။ သညောဇန သညောဇနိယဒုက်

(၁) သံယောဇဉ်လည်းမည် သံယောဇဉ်တို့၏ အာရုံလည်း ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၃၄၊ ၁၄၈၃)။

(၂) သံယောဇဉ်တို့၏ အာရုံသာ ဖြစ်၍ သံယောဇဉ်မမည်သော တရားများ။ (၁၁၃၅၊ ၁၄၈၄)။

၂၄ (၅)။ သညောဇန သညောဇနသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) သံယောဇဉ်လည်း မည်၍ သံယောဇဉ်နှင့်လည်း ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၃၆၊ ၁၄၈၅)။

(၂) သံယောဇဉ်နှင့်သာ ယှဉ်၍ သံယောဇဉ် မမည်သော တရားများ။ (၁၁၃၇၊ ၁၄၈၆)။

၂၅ (၆)။ သညောဇနဝိပ္ပယုတ္တသညောဇနိယဒုက်

(၁) သံယောဇဉ်နှင့် မယှဉ်သော်လည်း သံယောဇဉ်တို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၃၈၊ ၁၄၈၇)။

(၂) သံယောဇဉ်နှင့်လည်း မယှဉ်၊ သံယောဇဉ်တို့၏ အာရုံလည်း မဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၃၉၊ ၁၄၈၈)။

သညောဇနဂေါစ္ဆက ပြီးပြီ။

------

၅-ဂန္ထဂေါစ္ဆက

၂၆ (၁)။ ဂန္ထဒုက်

(၁) ဂန္ထမည်သော တရားများ။ (ပဋိသန္ဓေနေခြင်း သေခြင်းဖြင့် ဝဋ်ဆင်းရဲ၌ ဆက်စပ်ထုံးဖွဲ့ တတ်သောတရားများ)။ (၁၁၄၀၊ ၁၄၈၉)။

(၂) ဂန္ထမမည်သော တရားများ။ (၁၁၄၅၊ ၁၄၉၀)။

၂ရ (၂)။ ဂန္ထနိယဒုက်

(၁) ဂန္ထတရားတို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၄၆၊ ၁၄၉၁)။

(၂) ဂန္ထတရားတို့၏ အာရုံမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၄၇၊ ၁၄၉၂)။

၂၈ (၃)။ ဂန္ထသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) ဂန္ထနှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၄၈၊ ၁၄၉၃)။

(၂) ဂန္ထနှင့် မယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၄၉၊ ၁၄၉၄)။

၂၉ (၄)။ ဂန္ထ ဂန္ထနိယဒုက်

(၁) ဂန္ထလည်းမည် ဂန္ထတရားတို့၏ အာရုံလည်း ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၅၀၊ ၁၄၉၅)။

(၂) ဂန္ထတရားတို့၏ အာရုံသာ ဖြစ်၍ ဂန္ထမမည်သော တရားများ။ (၁၁၅၁၊ ၁၄၉၆)။

၃၀ (၅)။ ဂန္ထ ဂန္ထသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) ဂန္ထလည်း မည်၍ ဂန္ထနှင့်လည်း ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၅၂၊ ၁၄၉၇)။

(၂) ဂန္ထနှင့်သာ ယှဉ်၍ ဂန္ထမမည်သော တရားများ။ (၁၁၅၃၊ ၁၄၉၈)။

၃၁ (၆)။ ဂန္ထဝိပ္ပယုတ္တဂန္ထနိယဒုက်

(၁) ဂန္ထနှင့် မယှဉ်သော်လည်း ဂန္ထတရားတို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၅၄၊ ၁၄၉၉)။

(၂) ဂန္ထနှင့်လည်း မယှဉ်၊ ဂန္ထတရားတို့၏ အာရုံလည်း မဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၅၅၊ ၁၅၀၀)။

ဂန္ထဂေါစ္ဆက ပြီးပြီ။

------

၆-ဩဃဂေါစ္ဆက

၃၂ (၁)။ ဩဃဒုက်

(၁) ဩဃမည်သော တရားများ။ (ဝဋ်ဆင်းရဲ၌ နစ်မြုပ်စေတတ်သော တရားများ)။ (၁၁၅၆၊ ၁၅၀၁)။

(၂) ဩဃမမည်သော တရားများ။

၃၃ (၂)။ ဩဃနိယဒုက်

(၁) ဩဃတို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။

(၂) ဩဃတို့၏ အာရုံမဖြစ်သော တရားများ။

၃၄ (၃)။ ဩဃသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) ဩဃနှင့် ယှဉ်သော တရားများ။

(၂) ဩဃနှင့် မယှဉ်သော တရားများ။

၃၅ (၄)။ ဩဃ ဩဃနိယဒုက်

(၁) ဩဃလည်းမည် ဩဃတို့၏ အာရုံလည်းဖြစ်သော တရားများ။

(၂) ဩဃတို့၏ အာရုံသာ ဖြစ်၍ ဩဃမမည်သော တရားများ။

၃၆ (၅)။ ဩဃ ဩဃသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) ဩဃလည်းမည် ဩဃနှင့်လည်း ယှဉ်သော တရားများ။

(၂) ဩဃနှင့်သာ ယှဉ်၍ ဩဃမမည်သော တရားများ။

၃ရ (၆)။ ဩဃဝိပ္ပယုတ္တဩဃနိယဒုက်

(၁) ဩဃနှင့် မယှဉ်သော်လည်း ဩဃတို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။

(၂) ဩဃနှင့်လည်း မယှဉ်၊ ဩဃတို့၏ အာရုံလည်း မဖြစ်သော တရားများ။

ဩဃဂေါစ္ဆက ပြီးပြီ။

------

၇-ယောကဂေါစ္ဆက

၃၈ (၁)။ ယောဂဒုက်

(၁) ယောဂမည်သော တရားများ။ (ဝဋ်ဆင်းရဲ၌ ယှဉ်စေတတ်သော တရားများ)။ (၁၁၅၇၊ ၁၅၀၂)။

(၂) ယောဂမမည်သော တရားများ။

၃၉ (၂)။ ယောဂနိယဒုက်

(၁) ယောဂတို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။

(၂) ယောဂတို့၏ အာရုံမဖြစ်သော တရားများ။

၄၀ (၃)။ ယောဂသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) ယောဂနှင့် ယှဉ်သော တရားများ။

(၂) ယောဂနှင့် မယှဉ်သော တရားများ။

၄၁ (၄)။ ယောဂ ယောဂနိယဒုက်

(၁) ယောဂလည်းမည် ယောဂတို့၏ အာရုံလည်းဖြစ်သော တရားများ။

(၂) ယောဂတို့၏ အာရုံသာ ဖြစ်၍ ယောဂမမည်သော တရားများ။

၄၂ (၅)။ ယောဂ ယောဂသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) ယောဂလည်းမည် ယောဂနှင့်လည်း ယှဉ်သော တရားများ။

(၂) ယောဂနှင့်သာ ယှဉ်၍ ယောဂမမည်သော တရားများ။

၄၃ (၆)။ ယောဂဝိပ္ပယုတ္တယောဂနိယဒုက်

(၁) ယောဂနှင့် မယှဉ်သော်လည်း ယောဂတို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။

(၂) ယောဂနှင့်လည်း မယှဉ်၊ ယောဂတို့၏ အာရုံလည်း မဖြစ်သော တရားများ။

ယောဂဂေါစ္ဆက ပြီးပြီ။

------

၈-နီဝရဏဂေါစ္ဆက

၄၄ (၁)။ နီဝရဏဒုက်

(၁) နီဝရဏမည်သော တရားများ။ (ဈာန် မဂ် ဖိုလ်တို့ကို ပိတ်ပင်တတ်သော တရားများ)။ (၁၁၅၈၊ ၁၅၀၃)။

(၂) နီဝရဏမမည်သော တရားများ။ (၁၁၆၉၊ ၁၅၀၄)။

၄၅ (၂)။ နီဝရဏနိယဒုက်

(၁) နီဝရဏတို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၇၀၊ ၁၅၀၅)။

(၂) နီဝရဏတို့၏ အာရုံမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၇၁၊ ၁၅၀၆)။

၄၆ (၃)။ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) နီဝရဏနှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၇၂၊ ၁၅၀၇)။

(၂) နီဝရဏနှင့် မယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၇၃၊ ၁၅၀၈)။

၄ရ (၄)။ နီဝရဏ နီဝရဏိနိယဒုက်

(၁) နီဝရဏလည်းမည် နီဝရဏတို့၏ အာရုံလည်း ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၇၄၊ ၁၅၀၉)။

(၂) နီဝရဏတို့၏ အာရုံသာ ဖြစ်၍ နီဝရဏမမည်သော တရားများ။ (၁၁၇၅၊ ၁၅၁၀)။

၄၈ (၅)။ နီဝရဏ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) နီဝရဏလည်းမည် နီဝရဏနှင့်လည်း ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၇၆၊ ၁၅၁၁)။

(၂) နီဝရဏနှင့်သာ ယှဉ်၍ နီဝရဏမမည်သော တရားများ။ (၁၁၇၇၊ ၁၅၁၂)။

၄၉ (၆)။ နီဝရဏဝိပ္ပယုတ္တနီဝရဏိယဒုက်

(၁) နီဝရဏနှင့် မယှဉ်သော်လည်း နီဝရဏတို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၇၈၊ ၁၅၁၃)။

(၂) နီဝရဏနှင့်လည်း မယှဉ်၊ နီဝရဏတို့၏ အာရုံလည်း မဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၇၉၊ ၁၅၁၄)။

နီဝရဏဂေါစ္ဆက ပြီးပြီ။

------

၉-ပရာမာသဂေါစ္ဆက

၅၀ (၁)။ ပရာမာသဒုက်

(၁) ပရာမာသမည်သော တရားများ။ (မမြဲသည်ကို မြဲ၏ဟု မှားသောအားဖြင့် သုံးသပ်တတ် သောတရားများ)။ (၁၁၈၀၊ ၁၅၁၅)။

(၂) ပရာမာသ မမည်သော တရားများ။ (၁၁၈၂၊ ၁၅၁၆)။

၅၁ (၂)။ ပရာမဋ္ဌဒုက်

(၁) ပရာမာသ၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၈၃၊ ၁၅၁၇)။

(၂) ပရာမာသ၏ အာရုံမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၈၄၊ ၁၅၁၈)။

၅၂ (၃)။ ပရာမာသသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) ပရာမာသနှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၈၅၊ ၁၅၁၉)။

(၂) ပရာမာသနှင့် မယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၈၆၊ ၁၅၂၀)။

၅၃ (၄)။ ပရာမာသ ပရာမဋ္ဌဒုက်

(၁) ပရာမာသလည်းမည် ပရာမာသ၏ အာရုံလည်း ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၈၇၊ ၁၅၂၁)။

(၂) ပရာမာသ၏ အာရုံဖြစ်သော်လည်း ပရာမာသမမည်သော တရားများ။ (၁၁၈၈၊ ၁၅၂၂)။

၅၄ (၅)။ ပရာမာသဝိပ္ပယုတ္တပရာမဋ္ဌဒုက်

(၁) ပရာမာသနှင့် မယှဉ်သော်လည်း ပရာမာသ၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၈၉၊ ၁၅၂၃)။

(၂) ပရာမာသနှင့်လည်း မယှဉ်၊ ပရာမာသ၏ အာရုံလည်း မဖြစ်သော တရားများ။ (၁၁၉၀၊ ၁၅၂၄)။

ပရာမာသဂေါစ္ဆက ပြီးပြီ။

------

၁၀-မဟန္တရဒုက်

၅၅ (၁)။ သာရမ္မဏဒုက်

(၁) အာရုံပြုခြင်းရှိသော တရားများ။ (၁၁၉၁၊ ၁၅၂၅)။

(၂) အာရုံပြုခြင်းမရှိသော တရားများ။ (၁၁၉၂၊ ၁၅၂၆)။

၅၆ (၂)။ စိတ္တဒုက်

(၁) စိတ်မည်သော တရားများ။ (အာရုံကို ယူသောအားဖြင့် သိတတ်သော တရားများ)။ (၁၁၉၃၊ ၁၅၂၇)။

(၂) စိတ်မမည်သော တရားများ။ (၁၁၉၄၊ ၁၅၂၈)။

၅ရ (၃)။ စေတသိကဒုက်

(၁) စေတသိက်မည်သော တရားများ။ (၁၁၉၅၊ ၁၅၂၉)။

(၂) စေတသိက်မမည်သော တရားများ။ (၁၁၉၆၊ ၁၅၃၀)။

၅၈ (၄)။ စိတ္တသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) စိတ်နှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၉၇၊ ၁၅၃၁)။

(၂) စိတ်နှင့် မယှဉ်သော တရားများ။ (၁၁၉၈၊ ၁၅၃၂)။

၅၉ (၅)။ စိတ္တသံသဋ္ဌဒုက်

(၁) စိတ်နှင့် ရောနှောသော တရားများ။ (၁၁၉၉၊ ၁၅၃၃)။

(၂) စိတ်နှင့် မရောနှောသော တရားများ။ (၁၂၀၀၊ ၁၅၃၄)။

၆၀ (၆)။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဒုက်

(၁) စိတ်လျှင်ဖြစ်ကြောင်းရှိသောတရားများ။ (စိတ်ကြောင့်ဖြစ်သော တရားများ)။ (၁၂၀၁၊ ၁၅၃၅)။

(၂) စိတ်လျှင်ဖြစ်ကြောင်း မရှိသော တရားများ။ (၁၂၀၂၊ ၁၅၃၆)။

၆၁ (၇)။ စိတ္တသဟဘုဒုက်

(၁) စိတ်နှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၀၃၊ ၁၅၃၇)။

(၂) စိတ်နှင့် တကွမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၀၄၊ ၁၅၃၈)။

၆၂ (၈)။ စိတ္တာနုပရိဝတ္တိဒုက်

(၁) စိတ်သို့ အစဉ်လိုက်သော တရားများ။ (စေတသိက်နှင့် ဝိညတ်များ)။ (၁၂၀၅၊ ၁၅၃၉)။

(၂) စိတ်သို့ အစဉ်မလိုက်သော တရားများ။ (၁၂၀၆၊ ၁၅၄၀)။

၆၃ (၉)။ စိတ္တသံသဋ္ဌ သမုဋ္ဌာနဒုက်

(၁) စိတ်နှင့်လည်း ရောနှော၊ စိတ်လျှင် ဖြစ်ကြောင်းလည်းရှိသော တရားများ။ (စေတသိက်တရားများ)။ (၁၂၀၇၊ ၁၅၄၁)။

(၂) စိတ်နှင့်လည်း မရောနှော၊ စိတ်လျှင် ဖြစ်ကြောင်းလည်း မရှိသော တရားများ။ (၁၂၀၈၊ ၁၅၄၂)။

၆၄ (၁၀)။ စိတ္တသံသဋ္ဌ သမုဋ္ဌာန သဟဘုဒုက်

(၁) စိတ်နှင့်လည်း ရောနှော၊ စိတ်လျှင် ဖြစ်ကြောင်းလည်းရှိ၊ စိတ်နှင့်လည်း တကွ ဖြစ်သော တရားများ။ (စေတသိက်တရားများ)။ (၁၂၀၉၊ ၁၅၄၃)။

(၂) စိတ်နှင့်လည်း မရောနှော၊ စိတ်လျှင် ဖြစ်ကြောင်းလည်း မရှိ၊ စိတ်နှင့်လည်း တကွ မဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၁၀၊ ၁၅၄၄)။

၆၅ (၁၁)။ စိတ္တသံသဋ္ဌ သမုဋ္ဌာနာနုပရိဝတ္တိဒုက်

(၁) စိတ်နှင့်လည်း ရောနှော၊ စိတ်လျှင် ဖြစ်ကြောင်းလည်းရှိ၊ စိတ်သို့လည်း အစဉ်လိုက်သောတရားများ။ (စေတသိက်တရားများ)။ (၁၂၁၁၊ ၁၅၄၅)။

(၂) စိတ်နှင့်လည်း မရောနှော၊ စိတ်လျှင် ဖြစ်ကြောင်းလည်း မရှိ၊ စိတ်သို့လည်း အစဉ်မလိုက် သောတရားများ။ (၁၂၁၂၊ ၁၅၄၆)။

၆၆ (၁၂)။ အဇ္ဈတ္တိကဒုက်

(၁) အတွင်း 'အဇ္ဈတ္တ'သန္တာန်၌ ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၁၃၊ ၁၅၄၇)။

(၂) အပ 'ဗဟိဒ္ဓ' သန္တာန်၌ ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၁၄၊ ၁၅၄၈)။

၆ရ (၁၃)။ ဥပါဒါဒုက်

(၁) မှီ၍ ဖြစ်တတ်သော တရားများ။ (၁၂၁၅၊ ၁၅၄၉)။

(၂) မမှီမူ၍ ဖြစ်တတ်သော တရားများ။ (၁၂၁၆၊ ၁၅၅၀)။

၆၈ (၁၄)။ ဥပါဒိဏ္ဏဒုက်

(၁) (အာရုံပြုသောအားဖြင့်) တဏှာ ဒိဋ္ဌိတို့ ကပ်အပ်သော ကံသည် (အကျိုး 'ဝိပါက်'၏ အဖြစ် ဖြင့်) စွဲယူအပ်သော တရားများ။ (တဏှာ ဒိဋ္ဌိဟူသော 'ဥပါဒါန်'ဦးစီးသည့် ကံ၏ အကျိုး ဖြစ်သော လောကီဝိပါက်စိတ်, စေတသိက်နှင့် ကမ္မဇရုပ်တရားများ)။ (၁၂၁၇၊ ၁၅၅၁)။

(၂) (အာရုံပြုသောအားဖြင့်) တဏှာ ဒိဋ္ဌိတို့ ကပ်အပ်သော ကံသည် (အကျိုး 'ဝိပါက်' ၏ အဖြစ်ဖြင့်) မစွဲယူအပ်သော တရားများ။ (တဏှာ ဒိဋ္ဌိဟူသော 'ဥပါဒါန်' ဦးစီးသည့် ကံ၏ အကျိုး မဟုတ်သောကုသိုလ်, အကုသိုလ်, ဖိုလ်, ကြိယာတို့နှင့် တိဇရုပ်, နိဗ္ဗာန်တရားများ)။ (၁၂၁၈၊ ၁၅၅၂)။

မဟန္တရဒုက် ပြီးပြီ။

------

၁၁-ဥပါဒါနဂေါစ္ဆက

၆၉ (၁)။ ဥပါဒါနဒုက်

(၁) ဥပါဒါန်မည်သော တရားများ။ (ပြင်းစွာ စွဲလမ်းတတ်သော တရားများ)။ (၁၂၁၉၊ ၁၅၅၃)။

(၂) ဥပါဒါန်မမည်သော တရားများ။ (ပြင်းစွာ မစွဲလမ်းတတ်သော တရားများ)။ (၁၂၂၄၊ ၁၅၅၄)။

၇၀ (၂)။ ဥပါဒါနိယဒုက်

(၁) ဥပါဒါန်တို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (ဥပါဒါန်တို့၏ အစီးအပွါးဖြစ်သော လောကီ တရားများ)။

(၁၂၂၅၊ ၁၅၅၅)။

(၂) ဥပါဒါန်တို့၏ အာရုံမဖြစ်သော တရားများ။ (ဥပါဒါန်တို့၏ အစီးအပွါးမဖြစ်သော လောကုတ္တရာတရားများ)။ (၁၂၂၆၊ ၁၅၅၆)။

၇၁ (၃)။ ဥပါဒါနသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) ဥပါဒါနတို့နှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၂၂၇၊ ၁၅၅၇)။

(၂) ဥပါဒါနတို့နှင့် မယှဉ်သော တရားများ။ (၁၂၂၈၊ ၁၅၅၈)။

၇၂ (၄)။ ဥပါဒါန ဥပါဒါနိယဒုက်

(၁) ဥပါဒါန်လည်းမည် ဥပါဒါန်တို့၏ အာရုံလည်းဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၂၉၊ ၁၅၅၉)။

(၂) ဥပါဒါန်တို့၏ အာရုံသာ ဖြစ်၍ ဥပါဒါန်မမည်သော တရားများ။ (၁၂၃၀၊ ၁၅၆၀)။

၇၃ (၅)။ ဥပါဒါန ဥပါဒါနသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) ဥပါဒါန်လည်းမည် ဥပါဒါန်နှင့်လည်း ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၂၃၁၊ ၁၅၆၁)။

(၂) ဥပါဒါန်နှင့်သာ ယှဉ်၍ ဥပါဒါန်မမည်သော တရားများ။ (၁၂၃၂၊ ၁၅၆၂)။

၇၄ (၆)။ ဥပါဒါနဝိပ္ပယုတ္တဥပါဒါနိယဒုက်

(၁) ဥပါဒါန်နှင့် မယှဉ်သော်လည်း ဥပါဒါန်တို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၃၃၊ ၁၅၆၃)။

(၂) ဥပါဒါန်နှင့်လည်းမယှဉ်၊ ဥပါဒါန်တို့၏ အာရုံလည်းမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၃၄၊ ၁၅၆၄)။

ဥပါဒါနဂေါစ္ဆက ပြီးပြီ။

------

၁၂-ကိလေသဂေါစ္ဆက

၇၅ (၁)။ ကိလေသဒုက်

(၁) ကိလေသမည်သော တရားများ။ (ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော တရားများ)။ (၁၂၃၅၊ ၁၅၆၅)။

(၂) ကိလေသ မမည်သော တရားများ။ (၁၂၄၆၊ ၁၅၆၆)။

၇၆ (၂)။ သံကိလေသိကဒုက်

(၁) ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော ကိလေသတို့ကို ရခြင်းငှါ ထိုက်တန်သော တရားများ။ (ကိလေသတို့၏ အာရုံဖြစ်သော တရားများ)။ (၁၂၄၇၊ ၁၅၆၇)။

(၂) ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော ကိလေသတို့ကို ရခြင်းငှါ မထိုက်သော တရားများ။ (၁၂၄၈၊ ၁၅၆၈)။

၇ရ (၃)။ သံကိလိဋ္ဌဒုက်

(၁) ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော ကိလေသတို့သည် ပူပန်စေအပ် နှိပ်စက်အပ်သော တရားများ။ (ကိလေသတရားတို့၏ လွှမ်းမိုးဖိစီး ပူးဝင်နှိပ်စက်မှုကို ခံရသော အကုသိုလ်တရားများ)။ (၁၂၄၉၊ ၁၅၆၉)။

(၂) ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော ကိလေသတို့သည် မပူပန်စေအပ် မနှိပ်စက်အပ်သော တ ရားများ။ (ကိလေသတရားတို့၏ လွှမ်းမိုးဖိစီး ပူးဝင်နှိပ်စက်မှုကို မခံရသော တရားများ)။ (၁၂၅၀၊ ၁၅၇၀)။

၇၈ (၄)။ ကိလေသသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) ကိလေသတို့နှင့် ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၂၅၁၊ ၁၅၇၁)။

(၂) ကိလေသတို့နှင့် မယှဉ်သော တရားများ။ (၁၂၅၂၊ ၁၅၇၂)။

၇၉ (၅)။ ကိလေသ သံကိလေသိကဒုက်

(၁) ကိလေသလည်းမည် ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော ကိလေသကို (ရခြင်းငှါ) လည်း ထိုက် သောတရားများ။ (ကိလေသလည်းမည်၍ ကိလေသ၏ အာရုံလည်းဖြစ်သော တရားများ)။ (၁၂၅၃၊ ၁၅၇၃)။

(၂) ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော ကိလေသကို (ရခြင်းငှါ) သာ ထိုက်၍ ကိလေသမမည်သောတရားများ။ (၁၂၅၄၊ ၁၅၇၄)။

၈၀ (၆)။ ကိလေသ သံကိလိဋ္ဌဒုက်

(၁) ကိလေသလည်းမည်၍ ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော ကိလေသတို့သည် ပူပန်စေအပ်နှိပ်စက်အပ်သည်လည်း ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၅၅၊ ၁၅၇၅)။

(၂) ပူပန်စေတတ်, နှိပ်စက်တတ်သော ကိလေသတို့သည် ပူပန်စေအပ် နှိပ်စက်အပ်သည်သာ ဖြစ်၍ကိလေသမမည်သော တရားများ။ (၁၂၅၆၊ ၁၅၇၆)။

၈၁ (၇)။ ကိလေသ ကိလေသသမ္ပယုတ္တဒုက်

(၁) ကိလေသလည်းမည်၍ ကိလေသနှင့်လည်း ယှဉ်သော တရားများ။ (၁၂၅၇၊ ၁၅၇၇)။

(၂) ကိလေသနှင့်သာ ယှဉ်၍ ကိလေသမမည်သော တရားများ။ (၁၂၅၈၊ ၁၅၇၈)။

၈၂ (၈)။ ကိလေသဝိပ္ပယုတ္တသံကိလေသိကဒုက်

(၁) ကိလေသတရားတို့နှင့် မယှဉ်သော်လည်း ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော ကိလေသကို (ရခြင်းငှါ) ထိုက်သော တရားများ။ (၁၂၅၉၊ ၁၅၇၉)။

(၂) ကိလေသတရားတို့နှင့်လည်း မယှဉ်၊ ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သော ကိလေသကို (ရခြင်းငှါ) လည်း မထိုက်သော တရားများ။ (၁၂၆၀၊ ၁၅၈၀)။

ကိလေသဂေါစ္ဆက ပြီးပြီ။

------

၁၃-ပိဋ္ဌိဒုက်

၈၃ (၁)။ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဒုက်

(၁) သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် ပယ်အပ်သော တရားများ။ (၁၂၆၁၊ ၁၅၈၁)။

(၂) သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် မပယ်အပ်သော တရားများ။ (၁၂၆၅၊ ၁၅၈၂)။

၈၄ (၂)။ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဒုက်

(၁) အထက်မဂ်သုံးပါးဖြင့် ပယ်အပ်သော တရားများ။ (၁၂၆၆၊ ၁၅၈၃)။

(၂) အထက်မဂ်သုံးပါးဖြင့် မပယ်အပ်သော တရားများ။ (၁၂၆၇၊ ၁၅၈၄)။

၈၅ (၃)။ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဟေတုကဒုက်

(၁) သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် ပယ်အပ်သော အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်'ရှိသော တရားများ။ (၁၂၆၈၊ ၁၅၈၅)။

(၂) သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် ပယ်အပ်သော အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' မရှိသော တရားများ။ (၁၂၇၂၊ ၁၅၈၆)။

၈၆ (၄)။ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကဒုက်

(၁) အထက်မဂ်သုံးပါးဖြင့် ပယ်အပ်သော အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်'ရှိသော တရားများ။ (၁၂၇၃၊ ၁၅၈၇)။

(၂) အထက်မဂ်သုံးပါးဖြင့် ပယ်အပ်သော အကြောင်းရင်း 'ဟိတ်' မရှိသော တရားများ။ (၁၂၇၄၊ ၁၅၈၈)။

၈ရ (၅)။ သဝိတက္ကဒုက်

(၁) ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' နှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၇၅၊ ၁၅၈၉)။

(၂) ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' နှင့် တကွမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၇၆၊ ၁၅၉၀)။

၈၈ (၆)။ သဝိစာရဒုက်

(၁) သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' နှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၇၇၊ ၁၅၉၁)။

(၂) သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' နှင့် တကွမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၇၈၊ ၁၅၉၂)။

၈၉ (၇)။ သပ္ပီတိကဒုက်

(၁) နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' နှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (နှစ်သက်မှု 'ပီတိ'ရှိသော တရားများ)။ (၁၂၇၉၊ ၁၅၉၃)။

(၂) နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' နှင့် တကွမဖြစ်သော တရားများ။ (နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' မရှိသော တရားများ)။

(၁၂၈၀၊ ၁၅၉၄)။

၉၀ (၈)။ ပီတိသဟဂတဒုက်

(၁) နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' နှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၈၁၊ ၁၅၉၅)။

(၂) နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' နှင့် တကွမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၈၂၊ ၁၅၉၆)။

၉၁ (၉)။ သုခသဟဂတဒုက်

(၁) ချမ်းသာမှု 'သုခ' နှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၈၃၊ ၁၅၉၇)။

(၂) ချမ်းသာမှု 'သုခ' နှင့် တကွမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၈၄၊ ၁၅၉၈)။

၉၂ (၁၀)။ ဥပေက္ခာသဟဂတဒုက်

(၁) အသင့်အားဖြင့် ရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' နှင့် တကွဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၈၅၊ ၁၅၉၉)။

(၂) အသင့်အားဖြင့် ရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' နှင့် တကွမဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၈၆၊ ၁၆၀၀)။

၉၃ (၁၁)။ ကာမာဝစရဒုက်

(၁) ကာမဘုံ၌ သက်ဝင်၍ ဖြစ်သော 'ကာမာဝစရ' တရားများ။ (၁၂၈၇၊ ၁၆၀၁)။

(၂) ကာမဘုံ၌ သက်ဝင်၍ မဖြစ်သော 'န ကာမာဝစရ' တရားများ။ (၁၂၈၈၊ ၁၆၀၂)။

၉၄ (၁၂)။ ရူပါဝစရဒုက်

(၁) ရူပဘုံ၌ သက်ဝင်၍ ဖြစ်သော 'ရူပါဝစရ' တရားများ။ (၁၂၈၉၊ ၁၆၀၃)။

(၂) ရူပဘုံ၌ သက်ဝင်၍ မဖြစ်သော 'န ရူပါဝစရ' တရားများ။ (၁၂၉၀၊ ၁၆၀၄)။

၉၅ (၁၃)။ အရူပါဝစရဒုက်

(၁) အရူပဘုံ၌ သက်ဝင်၍ ဖြစ်သော 'အရူပါဝစရ' တရားများ။ (၁၂၉၁၊ ၁၆၀၅)။

(၂) အရူပဘုံ၌ သက်ဝင်၍ မဖြစ်သော 'န အရူပါဝစရ' တရားများ။ (၁၂၉၂၊ ၁၆၀၆)။

၉၆ (၁၄)။ ပရိယာပန္နဒုက်

(၁) ဝဋ်ဆင်းရဲ၌ အကျုံးဝင်သော တရားများ။ (၁၂၉၃၊ ၁၆၀၇)။

(၂) ဝဋ်ဆင်းရဲ၌ အကျုံးမဝင်သော တရားများ။ (၁၂၉၄၊ ၁၆၀၈)။

၉ရ (၁၅)။ နိယျာနိကဒုက်

(၁) ဝဋ်ဆင်းရဲမှ ထွက်မြောက်ကြောင်းဖြစ်သော တရားများ။ (၁၂၉၅၊ ၁၆၀၉)။

(၂) ဝဋ်ဆင်းရဲမှ ထွက်မြောက်ကြောင်းမဟုတ်သော တရားများ။ (၁၂၉၆၊ ၁၆၁၀)။

၉၈ (၁၆)။ နိယတဒုက်

(၁) စုတိ၏ အခြားမဲ့၌ လည်းကောင်း၊ မိမိဖြစ်ခြင်း၏ အခြားမဲ့၌ လည်းကောင်း အကျိုးပေးမြဲသောတရားများ။ (၁၂၉၇၊ ၁၆၁၁)။

(၂) စုတိ၏ အခြားမဲ့၌ လည်းကောင်း၊ မိမိဖြစ်ခြင်း၏ အခြားမဲ့၌ လည်းကောင်း အကျိုးပေး မမြဲ သောတရားများ။ (၁၂၉၈၊ ၁၆၁၂)။

၉၉ (၁၇)။ သဥတ္တရဒုက်

(၁) မိမိထက် သာလွန်မြင့်မြတ်သော တရားရှိသော 'လောကီ' တရားများ။ (၁၂၉၉၊ ၁၆၁၃)။

(၂) မိမိထက် သာလွန်မြင့်မြတ်သော တရားမရှိသော 'လောကုတ္တရာ' တရားများ။ (၁၃၀၀၊ ၁၆၁၄)။

၁၀၀ (၁၈)။ သရဏဒုက်

(၁) ငိုကြွေးကြောင်း 'ရာဂ'စသည်ရှိသော တရားများ။ (၁၃၀၁၊ ၁၆၁၅)။

(၂) ငိုကြွေးကြောင်း 'ရာဂ' စသည်မရှိသော တရားများ။ (၁၃၀၂၊ ၁၆၁၆)။

ပိဋ္ဌိဒုက် ပြီးပြီ။

ဒုကမာတိကာ ပြီးပြီ။

အဘိဓမ္မမာတိကာ ပြီးပြီ။

------

သုတ္တန္တိက ဒုကမာတိကာ

၁၀၁ (၁)။ ဝိဇ္ဇာဘာဂီဒုက်

(၁) ဝိဇ္ဇာရှစ်ပါးသို့ ဆည်းကပ်တတ်သော တရားများ၊ တစ်နည်း - ဝိဇ္ဇာရှစ်ပါးအဖို့ အစု၌ ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၃၀၃)။

(၂) အဝိဇ္ဇာသို့ ဆည်းကပ်တတ်သော တရားများ၊ တစ်နည်း - အဝိဇ္ဇာအဖို့အစု၌ ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၃၀၄)။

၁၀၂ (၂)။ ဝိဇ္ဇူပမဒုက်

(၁) လျှပ်စစ်နှင့် တူသော တရားများ။ (၁၃၀၅)။

(၂) မိုးကြိုးစက်နှင့် တူသော တရားများ။ (၁၃၀၆)။

၁၀၃ (၃)။ ဗာလဒုက်

(၁) လူမိုက်ဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရားများ။ (၁၃၀၇)။

(၂) လူလိမ္မာဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရားများ။ (၁၃၀၈)။

၁၀၄ (၄)။ ကဏှဒုက်

(၁) မည်းညစ်သော တရားများ။ (လူဆင်းရဲဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရားများ)။ (၁၃၀၉)။

(၂) ဖြူစင်သော တရားများ။ (လူချမ်းသာ၊ လူဘုန်းကြီးဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရားများ)။ (၁၃၁၀)။

၁၀၅ (၅)။ တပနီယဒုက်

(၁) ပူလောင်စေတတ်သော တရားများ။ (၁၃၁၁)။

(၂) မပူလောင်စေတတ်သော တရားများ။ (၁၃၁၂)။

၁၀၆ (၆)။ အဓိဝစနဒုက်

(၁) အမည်ပညတ်ဖြစ်သော တရားများ။ (၁၃၁၃)။

(၂) အမည်ပညတ်၏ အကြောင်းဖြစ်သော တရားများ။ (၁၃၁၃)။

၁၀ရ (၇)။ နိရုတ္တိဒုက်

(၁) ထုတ်ဆိုအပ်သော (သဒ္ဒပညတ်) တရားများ။ (၁၃၁၄)။

(၂) ထုတ်၍ ဆိုခြင်း၏ အကြောင်းဖြစ်သော တရားများ။ (၁၃၁၄)။

၁၀၈ (၈)။ ပညတ္တိဒုက်

(၁) အပြားအားဖြင့် သိစေတတ်သော တရားများ။ (၁၃၁၅)။

(၂) အပြားအားဖြင့် သိစေတတ်သော တရားတို့၏ အကြောင်းဖြစ်သော တရားများ။ (၁၃၁၅)။

၁၀၉ (၉)။ နာမရူပဒုက်

(၁) နာမ်တရား။ (အာရုံသို့ ညွတ်တတ်, ညွတ်စေတတ်သော တရား)။ (၁၃၁၆)။

(၂) ရုပ်တရား။ (ဖောက်ပြန်တတ်သော တရား)။ (၁၃၁၇)။

၁၁၀ (၁၀)။ အဝိဇ္ဇာဒုက်

(၁) မသိမှု 'အဝိဇ္ဇာ' တရား။ (အမှန်ကို ဖုံးလွှမ်းသော သိသင့်သည်ကို မသိ, မသိသင့်သည်ကို သိမှု 'အဝိဇ္ဇာ' တရား)။ (၁၃၁၈)။

(၂) ဘဝကို တပ်မက်တောင့်တမှု 'ဘဝတဏှာ' တရား။ (၁၃၁၉)။

၁၁၁ (၁၁)။ ဘဝဒိဋ္ဌိဒုက်

(၁) ဘဝမြဲခြင်း၏ အစွမ်းဖြင့် ဖြစ်သော အယူ။ (၁၃၂၀)။

(၂) ဘဝပြတ်ခြင်း၏ အစွမ်းဖြင့် ဖြစ်သော အယူ။ (၁၃၂၁)။

၁၁၂ (၁၂)။ သဿတဒိဋ္ဌိဒုက်

(၁) (အတ္တသည်လည်းကောင်း၊ လောကသည်လည်းကောင်း) မြဲ၏ဟု ဖြစ်သော အယူ။ (၁၃၂၂)။

(၂) (အတ္တသည်လည်းကောင်း၊ လောကသည်လည်းကောင်း) ပြတ်စဲလတ္တံ့ဟု ဖြစ်သော အယူ။ (၁၃၂၃)။

၁၁၃ (၁၃)။ အန္တဝါဒိဋ္ဌိဒုက်

(၁) (အတ္တသည်လည်းကောင်း၊ လောကသည်လည်းကောင်း) အဆုံးအပိုင်းအခြားရှိ၏ဟု ဖြစ်သော အယူ။ (၁၃၂၄)။

(၂) (အတ္တသည်လည်းကောင်း၊ လောကသည်လည်းကောင်း) အဆုံးအပိုင်းအခြား မရှိဟု ဖြစ်သော အယူ။ (၁၃၂၅)။

၁၁၄ (၁၄)။ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိဒုက်

(၁) ရှေ့အဖို့သို့ အစဉ်လိုက်သော မှားသောအယူ။ (၁၃၂၆)။

(၂) နောက်အဖို့သို့ အစဉ်လိုက်သော မှားသောအယူ။ (၁၃၂၇)။

၁၁၅ (၁၅)။ အဟိရီကဒုက်

(၁) မကောင်းမှုမှ မရှက်မှု 'အဟိရီက' တရား။ (၁၃၂၈)။

(၂) မကောင်းမှုမှ မကြောက်လန့်မှု 'အနောတ္တပ္ပ' တရား။ (၁၃၂၉)။

၁၁၆ (၁၆)။ ဟိရီဒုက်

(၁) မကောင်းမှုမှ ရှက်မှု 'ဟိရီ' တရား။ (၁၃၃၀)။

(၂) မကောင်းမှုမှ ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ' တရား။ (၁၃၃၁)။

၁၁ရ (၁၇)။ ဒေါဝစဿတာဒုက်

(၁) ဆိုဆုံးမခက်သောသူ၏ အဖြစ်။ (ဆိုဆုံးမခက်သောသူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၃၂)။

(၂) မကောင်းသော မိတ်ဆွေရှိသောသူ၏ အဖြစ်။ (မိတ်ဆွေဆိုး, မိတ်ဆွေယုတ်ရှိသောသူဖြစ် အောင်ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၃၃)။

၁၁၈ (၁၈)။ သောဝစဿတာဒုက်

(၁) ဆိုဆုံးမလွယ်သောသူ၏ အဖြစ်။ (ဆိုဆုံးလွယ်သောသူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၃၄)။

(၂) ကောင်းသော မိတ်ဆွေရှိသော သူ၏အဖြစ်။ (အဆွေခင်ပွန်းကောင်းရှိသော သူဖြစ်အောင်ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၃၅)။

၁၁၉ (၁၉)။ အာပတ္ထိကုသလတာဒုက်

(၁) အာပတ်တို့၌ လိမ္မာသောသူ၏အဖြစ်။ (အာပတ်တို့၌ လိမ္မာသောသူဖြစ်အောင် ပြုတတ် သောတရား)။ (၁၃၃၆)။

(၂) အာပတ်မှ ထခြင်း၌ လိမ္မာသောသူ၏အဖြစ်။ (အာပတ်မှ လွတ်ခြင်း၌ လိမ္မာသောသူဖြစ် အောင်ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၃၇)။

၁၂၀ (၂၀)။ သမာပတ္တိကုသလတာဒုက်

(၁) သမာပတ် (ဝင်စားမှု) ၌ လိမ္မာသောသူ၏အဖြစ်။ (သမာပတ်ဝင်စားမှုကို ခွဲခြမ်း၍ သိနိုင် သောဉာဏ်ရှိသူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၃၈)။

(၂) သမာပတ်မှ ထမှု၌ လိမ္မာသောသူ၏အဖြစ် (သမာပတ်မှ ထမှုကို ခွဲခြား၍ သိနိုင်သောဉာဏ်ရှိသူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၃၉)။

၁၂၁ (၂၁)။ ဓာတုကုသလတာဒုက်

(၁) သဘာဝဓာတ်၌ လိမ္မာသောသူ၏အဖြစ်။ (ဓာတ်၁၈-ပါး၌ တတ်သိလိမ္မာသောသူ ဖြစ် အောင်ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၄၀)။

(၂) ထိုသဘာဝ (ဓာတ်) တို့ကို နှလုံးသွင်းမှု၌ လိမ္မာသောသူ၏အဖြစ်။ (ဓာတ်၁၈-ပါးတို့ကိုနှလုံးသွင်းမှု၌ လိမ္မသောသူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၄၁)။

၁၂၂ (၂၂)။ အာယတနကုသလတာဒုက်

(၁) အာယတန၌ လိမ္မာသောသူ၏အဖြစ်။ (အာယတန၁၂-ပါး၌ တတ်သိလိမ္မာသောသူဖြစ် အောင်ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၄၂)။

(၂) ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်၌ လိမ္မာသောသူ၏အဖြစ်။ (ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်၌ တတ်သိလိမ္မာသောသူဖြစ်အောင်ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၄၃)။

၁၂၃ (၂၃)။ ဌာနကုသလတာဒုက်

(၁) အကြောင်းဟုတ်သည်၌ လိမ္မာသောသူ၏အဖြစ်။ (အကြောင်းဟုတ်သည်၌ တတ်သိလိမ္မာသောသူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၄၄)။

(၂) အကြောင်းမဟုတ်သည်၌ လိမ္မာသောသူ၏အဖြစ်။ (အကြောင်းမဟုတ်သည်၌ တတ်သိလိမ္မာသောသူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၄၅)။

၁၂၄ (၂၄)။ အဇ္ဇဝဒုက်

(၁) ဖြောင့်မတ်သောသူ၏အဖြစ် 'အဇ္ဇဝ'။ (ဖြောင့်မတ်သောသူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။

(၁၃၄၆)။

(၂) နူးညံ့ပြေပြစ်သောသူ၏အဖြစ် 'မဒ္ဒဝ'။ (နူးညံ့ပြေပြစ်သောသူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၄၇)။

၁၂၅ (၂၅)။ ခန္တိဒုက်

(၁) သည်းခံခြင်းတရား 'ခန္တိ'။ (၁၃၄၈)။

(၂) ကောင်းသော အမှု၌ မွေ့လျော်သူ၏အဖြစ် 'သောရစ္စ'။ (ကောင်းသော အမှု၌ မွေ့လျော်သူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သောတရား)။ (၁၃၄၉)။

၁၂၆ (၂၆)။ သာခလျဒုက်

(၁) နူးညံ့ပြေပြစ်သော စကားရှိသူ၏အဖြစ် 'သာခလျ'။ (နူးညံ့ပြေပြစ် ချစ်ဖွယ်စကားကို ဆိုတတ်သူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၅၀)။

(၂) လောကဝတ် အစေ့အစပ်ပြု ခြင်း 'ပဋိသန္ထာရ'။ (လောကဝတ် ဖော်ရွေကျေပွန်ခြင်း)။ (၁၃၅၁)။

၁၂ရ (၂၇)။ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတာဒုက်

(၁) ဣန္ဒြေတို့၌ မစောင့်ရှောက်သော တံခါးပေါက်ရှိသူ၏အဖြစ်။ (မျက်စိစသော ဣန္ဒြေကိုမစောင့်ထိန်းတတ်သူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၅၂)။

(၂) ဘောဇဉ်၌ အတိုင်းအရှည်ကို မသိတတ်သောသူ၏အဖြစ်။ (စားဖွယ်ဘောဇဉ်၌ အတိုင်း အရှည်ကိုမသိတတ်သောသူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၅၃)။

၁၂၈ (၂၈)။ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာဒုက်

(၁) ဣန္ဒြေတို့၌ စောင့်ရှောက်သော တံခါးပေါက်ရှိသောသူ၏အဖြစ်။ (မျက်စိစသော ဣန္ဒြေကိုစောင့်ထိန်းတတ်သူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၅၄)။

(၂) ဘောဇဉ်၌ အတိုင်းအရှည်ကို သိတတ်သောသူ၏အဖြစ်။ (စားဖွယ်ဘောဇဉ်၌ အတိုင်းအရှည် ကိုသိတတ်သူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၅၅)။

၁၂၉ (၂၉)။ မုဋ္ဌသစ္စဒုက်

(၁) မေ့လျော့သော သတိရှိသောသူ၏အဖြစ် 'မုဋ္ဌသစ္စ'။ (သတိမေ့သူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။

(၁၃၅၆)။

(၂) ဆင်ခြင်စဉ်းစားဉာဏ် မရှိသောသူ၏အဖြစ် 'အသမ္ပဇည' (ဆင်ခြင်စဉ်းစားဉာဏ် မရှိသူ ဖြစ်အောင်ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၅၇)။

၁၃၀ (၃၀)။ သတိဒုက်

(၁) အောက်မေ့တတ်သော 'သတိ' တရား။ (၁၃၅၈)။

(၂) ဆင်ခြင်စဉ်းစားတတ်သော 'သမ္ပဇည' တရား။ (၁၃၅၉)။

၁၃၁ (၃၁)။ ပဋိသင်္ခါနဗလဒုက်

(၁) မတုန်မလှုပ်သော ဆင်ခြင်ခြင်း 'ပဋိသင်္ခါနဗလ'။ (၁၃၆၀)။

(၂) မတုန်မလှုပ်သော ပွါးများခြင်း ဘာဝနာဗလ'။ (၁၃၆၁)။

၁၃၂ (၃၂)။ သမထဒုက်

(၁) (ဆန့်ကျင်ဘက် အကုသိုလ်တရားတို့ကို) ငြိမ်သက်စေတတ်သော 'သမထ' တရား။ (၁၃၆၂)။

(၂) အနိစ္စအစရှိသော အထူးထူးသော အခြင်းအရာအားဖြင့် ရှုမြင်တတ်သော 'ဝိပဿနာ' တရား။ (၁၃၆၃)။

၁၃၃ (၃၃)။ သမထနိမိတ္တဒုက်

(၁) ငြိမ်သက်စေမှု 'သမထ'၏ အကြောင်းတရား။ (၁၃၆၄)။

(၂) သမ္ပယုတ္တတရားတို့ကို ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ၏ အကြောင်းတရား။ (၁၃၆၅)။

၁၃၄ (၃၄)။ ပဂ္ဂါဟဒုက်

(၁) သမ္ပယုတ္တတရားတို့ကို ချီးမြှောက်မှု 'ဝီရိယ'။ (၁၃၆၆)။

(၂) မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ'။ (၁၃၆၇)။

၁၃၅ (၃၅)။ သီလဝိပတ္တိဒုက်

(၁) အကျင့်သီလ ပျက်စီးခြင်း 'သီလဝိပတ္တိ'။ (၁၃၆၈)။

(၂) အယူပျက်စီးခြင်း 'ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိ'။ (၁၃၆၉)။

၁၃၆ (၃၆)။ သီလသမ္ပဒါဒုက်

(၁) အကျင့်သီလပြည့်စုံခြင်း 'သီလသမ္ပဒါ'။ (၁၃၇၀)။

(၂) အယူပြည့်စုံခြင်း 'ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါ'။ (၁၃၇၁)။

၁၃ရ (၃၇)။ သီလဝိသုဒ္ဓိဒုက်

(၁) အကျင့်သီလ၏ အထူးစင်ကြယ်ခြင်း 'သီလဝိသုဒ္ဓိ'။ (၁၃၇၂)။

(၂) အယူ၏ စင်ကြယ်ခြင်း 'ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ'။ (၁၃၇၃)။

၁၃၈ (၃၈)။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိခေါပနဒုက်

(၁) အယူ၏ အထူးစင်ကြယ်ခြင်း။ (၁၃၇၄)။

(၂) အထူးစင်ကြယ်သော အယူအားလျော်သော လုံ့လ။ (၁၃၇၅)။

၁၃၉ (၃၉)။ သံဝေဂဒုက်

(၁) ထိတ်လန့်ဖွယ်အကြောင်းတို့၌ ထိတ်လန့်ခြင်း။ (၁၃၇၆)။

(၂) ထိတ်လန့်သူ၏ သင့်လျော်သောအားဖြင့် လုံ့လပြု ခြင်း။ (၁၃၇၇)။

၁၄၀ (၄၀)။ အသန္တုဋ္ဌိတာဒုက်

(၁) ကုသိုလ်တရားတို့၌ မရောင့်ရဲ (မတင်းတိမ်) နိုင်သူ၏အဖြစ်။ (ကုသိုလ်တရားတို့၌ မရောင့်ရဲနိုင်သူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သောတရား)။ (၁၃၇၈)။

(၂) လုံ့လပြုခြင်း 'ဝီရိယ' ၌ မဆုတ်မနစ်သူ၏အဖြစ်။ (ကုသိုလ်တရားပွါးများ အားထုတ်ခြင်း၌ မဆုတ်နစ်သောသူဖြစ်အောင် ပြုတတ်သော တရား)။ (၁၃၇၉)။

၁၄၁ (၄၁)။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဒုက်

(၁) ဖောက်ထွင်းသိမှု 'ဝိဇ္ဇာ'။ (၁၃၈၀)။

(၂) လွတ်မြောက်မှု 'ဝိမုတ္တိ'။ (၁၃၈၁)။

၁၄၂ (၄၂)။ ခယေဉာဏဒုက်

(၁) ကိလေသာကုန်ခန်းခြင်းကို ပြုတတ်သော (မဂ်) ဉာဏ်။ (၁၃၈၂)။

(၂) ကိလေသာ တစ်ဖန် မဖြစ်ပေါ်စေတတ်သော (ဖိုလ်) ဉာဏ်။ (ကိလေသာကို တစ်ဖန် မဖြစ်ပေါ်စေသော မဂ်၏ အဆုံး၌ ဖြစ်သည့် ဖိုလ်ဉာဏ်)။ (၁၃၈၃)။

သုတ္တန္တိက ဒုကမာတိကာ ပြီးပြီ။

မာတိကာ ပြီးပြီ။

------

၁-စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍ

စိတ်, စေတသိက်ပိုင်း

(က) ကုသလပဒဘာဇနီ (ကုသိုလ်တရားစုကို ဝေဖန်ခြင်း)

(ခ) ဓမ္မဝဝတ္ထာနဝါရ (တရားတို့ကို ပိုင်းခြား၍ ဟောကြားခြင်း)

ဥဒ္ဒေသဝါရ (အကျဉ်းအားဖြင့် ဟောကြားခြင်း)

ကာမဝစရကုသိုလ် ပဌမစိတ်

၁။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

(အကြောင်းညီညွတ်သော) အကြင်အခါ၌ သောမနဿဝေဒနာနှင့် တကွ ဖြစ်သော ဉာဏ်နှင့်ယှဉ်သောကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ်သည် ရူပါရုံကိုဖြစ်စေ၊ သဒ္ဒါရုံကိုဖြစ်စေ၊ ဂန္ဓာရုံကိုဖြစ်စေ၊ ရသာရုံကိုဖြစ် စေ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံကို ဖြစ်စေ၊ ဓမ္မာရုံကိုဖြစ်စေ အကြင်အကြင်တစ်ပါးပါးကို (အာရုံတစ်မျိုးမျိုးကို) အာရုံပြု ၍ဖြစ်ဆဲဖြစ်၏။

တရားအကျဉ်း

(အကြောင်းညီညွတ်သော) ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏၊ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏၊ မှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏၊ သိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်၏၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' သည် ဖြစ်၏၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' သည် ဖြစ်၏၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ ' သည် ဖြစ်၏၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏ အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာအောက်မေ့ မှု 'သမ္မာသတိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ် ' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' သည်ဖြစ်၏၊ မတုန် မလှုပ် အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် မကောင်းမှုမှ ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် မကောင်းမှုမှ ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မလိုချင်မတပ်မက်မှု 'အလောဘ' သည် ဖြစ်၏၊ မဖျက်ဆီးမှု မပျက်စီးစေလိုမှု 'အဒေါသ' သည် ဖြစ်၏၊ အမှန်တရား၌ မတွေ ဝေမှု 'အမောဟ' သည် ဖြစ်၏၊ သူတစ်ပါးဥစ္စာ၌ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ' သည်ဖြစ်၏၊ မပျက်စီး စေလိုမှု 'အဗျာပါဒ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် ဖြစ်၏၊ မကောင်းမှုမှ ရှက်မှု 'ဟိရီ' သည် ဖြစ်၏၊ မကောင်းမှုမှ ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ' သည် ဖြစ်၏၊ ကိုယ် (စေတသိက်ခန္ဓာ သုံးပါး အပေါင်း) ၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'ကာယပဿဒ္ဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'စိတ္တပဿဒ္ဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကိုယ် (စေတသိက်ခန္ဓာ သုံးပါးအပေါင်း) ၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'ကာယလဟုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'စိတ္တလဟုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ ကိုယ် (စေတသိက်ခန္ဓာသုံးပါးအပေါင်း) ၏ နူးညံ့မှု 'ကာယ မုဒုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏နူးညံ့မှု 'စိတ္တမုဒုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ ကိုယ် (စေတသိက်ခန္ဓာ သုံးပါးအပေါင်း) ၏ ခံ့ကျန်းမှု 'ကာယကမ္မညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ ခံ့ကျန်းမှု 'စိတ္တကမ္မညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ ကိုယ် (စေတသိက်ခန္ဓာ သုံးပါးအပေါင်း) ၏ လေ့ကျင့်မှု 'ကာယပါဂုညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ လေ့ကျင့်မှု 'စိတ္တပါဂုညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ ကိုယ် (စေတသိက်ခန္ဓာ သုံးပါးအပေါင်း) ၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'ကာယုဇုကတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ဖြောင့်မတ်မှု 'စိတ္တုဇုကတာ' သည် ဖြစ်၏၊ အောက်မေ့မှု 'သတိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာအပြားအားဖြင့် သိမှု 'သမ္ပဇည' သည် ဖြစ်၏၊ ဆန့်ကျင်ဘက်တရားတို့ကို ငြိမ်းစေမှု 'သမထ' သည်ဖြစ်၏၊ အထူးထူးသော အခြင်းအရာအားဖြင့် ရှုမြင်မှု 'ဝိပဿနာ' သည် ဖြစ်၏။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ,ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏၊ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

အကျဉ်းချုပ်ဟောကြားခြင်း 'ဥဒ္ဒေသဝါရ' ပြီးပြီ။

------

ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီ

(ကာမာဝစရကုသိုလ်တရားစုကို ဝေဖန်ခြင်း)

ဖဿ၏ သဘော

၂။ (အကြောင်းညီညွတ်သော) ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။ (အကြောင်းညီညွတ်သော) ထိုအခါ၌ အကြင် တွေ့ထိခြင်းသဘော 'ဖဿ'၊ တွေ့ထိပုံအခြင်းအရာ 'ဖုသနာ'၊ ကောင်းစွာ တွေ့ထိပုံအခြင်းအရာ 'သမ္ဖုသနာ'၊ ကောင်းစွာတွေ့ထိတတ်သည်၏အဖြစ် 'သမ္ဖုသိတတ္တ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ဝေဒနာ၏သဘော

၃။ ထိုအခါ၌ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ထိုသာယာဖွယ် ချမ်းသာအား လျောက်ပတ်သော 'တဇ္ဇာ' ၊ အထူးသိမှုသဘော 'မနော ဝိညာဏဓာတ်' ၏ကောင်းစွာ တွေ့ထိခြင်းကြောင့်ဖြစ်သော အကြင် စိတ်၌ မှီသော သာယာမှု 'စေတသိကံ သာတံ' ၊ စိတ်၌ မှီသော ချမ်းသာမှု 'စေတသိကံ သုခံ' ၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့် ဖြစ်သော သာယာဖွယ်ကိုခံစားမှု ချမ်းသာကို ခံစားမှု 'စေတောသမ္ဖဿဇံ သာတံ သုခံ ဝေဒယိတံ' ၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာတွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော သာယာဖွယ် ခံစားမှု ချမ်းသာခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ရှိ၏။ ထို အခါ၌ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

သညာ၏ သဘော

၄။ ထိုအခါ၌ မှတ်သားမှု 'သညာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ထိုမှတ်သားမှု 'သညာ' အား လျောက်ပတ်သော 'တဇ္ဇာ' ၊ အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' ၏ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော အကြင် မှတ်သားမှု 'သညာ' ၊ မှတ်သား ပုံအခြင်းအရာ 'သဉ္ဇာနနာ' ၊ မှတ်သားတတ်သည်၏အဖြစ် 'သဉ္ဇာနိတတ္တ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မှတ်သားမှု 'သညာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

စေတနာ၏ သဘော

၅။ ထိုအခါ၌ စေ့ဆော်မှု (နှိုးဆော်မှု) 'စေတနာ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စေ့ဆော်မှု (နှိုးဆော်မှု) 'စေတနာ' အားလျောက် ပတ်သော 'တဇ္ဇာ' ၊ အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' ၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော အကြင်စေ့ဆော်မှု (နှိုးဆော်မှု) 'စေတနာ' ၊ ကောင်းစွာ စေ့ဆော်ပုံ (နှိုးဆော်ပုံ) အခြင်းအရာ 'သေဉ္စတနာ' ၊ စေ့ဆော် (နှိုးဆော်) တတ်သည်၏အဖြစ် 'စေတယိတတ္တ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စေ့ဆော်မှု (နှိုးဆော်မှု) 'စေတနာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

စိတ်၏ သဘော

၆။ ထိုအခါ၌ သိမှု 'စိတ်' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်ဆန်းကြယ်သော သဘော 'စိတ္တ'။ (အာရုံသို့ ညွတ်၍) သိတတ်သော သဘော 'မန' ၊ သိခြင်းသဘော 'မာနသ' ၊ စိတ်နှလုံး 'ဟဒယ' ၊ ဖြူစင်သော သဘော 'ပဏ္ဍရ' ၊ သိမူသဘော 'မန' ၊ သိခြင်းဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ' ၊ အထူးသိတတ်သော စိတ်အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓ' ၊ ထိုစိတ်အား လျောက်ပတ်သော 'တဇ္ဇာ' ၊ အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ သိမှု 'စိတ်' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ဤကား ဖဿပဉ္စမက ရာသီဖြစ်သော ဖဿ, ဝေဒနာ, သညာ, စေတနာ, စိတ် ပေါင်း ၅-ပါး)။

ဝိတက်၏သဘော

၇။ (အကြောင်းညီညွတ်သော) ထိုအခါ၌ အကြင်ကြံစည်ခြင်း 'ဝိတက်' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း၊ ထိုအခါ၌ အကြင် ကြံစည်ခြင်းသဘော 'တက္က'၊ အထူးကြံစည်ခြင်းသဘော 'ဝိတက္က'၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်ခြင်းသဘော 'သင်္ကပ္ပ'၊ တည်ကြည်သော စိတ်ကိုအာရုံသို့ ရောက်စေခြင်းသဘော 'အပ္ပနာ'၊ အထူးရောက်စေခြင်းသဘော 'ဗျပ္ပနာ'၊ စိတ်ကို အာရုံသို့ ရှေးရှုတင်ပေးခြင်း သဘော 'စေတသော အဘိနိရောပနာ'၊ ကုသိုလ်အဖြစ်သို့ ရောက်သော ချီးကျူးအပ်သော အကြံကို ကြံစည်ခြင်းသဘော 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ဟူသည်ဤ သဘောဖြစ်၏။

ဝိစာရ၏ သဘော

၈။ ထိုအခါ၌ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ (အာရုံကို ကောင်းစွာ သိကျွမ်းအောင်) အကြင် သုံးသပ်မှု 'စာရ' ၊ အထူးသုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ၊ အဖန်ဖန်သုံးသပ်မှု 'အနုဝိစာရ' ၊ ကပ်၍ သုံးသပ်မှု 'ဥပဝိစာရ' ၊ စိတ်ကို (အာရုံနှင့်) အစဉ် မပြတ် ဆက်စပ်၍ထားမှု 'စိတ္တဿ အနုသန္ဓနတာ'။ (စိတ်၏ အာရုံကို) အစဉ်မပြတ် ကြည့်ရှုနေသကဲ့သို့ ဖြစ်သော သဘော 'အနုပေက္ခနတာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ပီတိ၏ သဘော

၉။ ထိုအခါ၌ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း၊ ထိုအခါ၌ အကြင်နှစ်သက်မှု 'ပီတိ'၊ ဝမ်းမြောက်မှု 'ပါမောဇ္ဇ'၊ လွန်စွာ ဝမ်းသာမှု 'အာမောဒနာ'၊ များစွာဝမ်းသာမှု 'ပမောဒနာ'၊ ရွှင်လန်းမှု 'ဟာသ'၊ များစွာ ရွှင်လန်းမှု 'ပဟာသ'၊ နှစ်သိမ့်မှု 'ဝိတ္တိ'၊ တက်ကြွမှု 'ဩဒဂျ'၊ စိတ်၏ နှစ်လိုမှု 'အတ္တမနတာ စိတ္တဿ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ဟူသည်ဤသဘောဖြစ်၏။

သုခ၏ သဘော

၁၀။ ထိုအခါ၌ ချမ်းသာမှု 'သုခ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း၊ ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ်၌ မှီသော သာယာမှု 'စေတသိကံ သာတံ'၊ စိတ်၌ မှီသော ချမ်းသာမှု 'စေတသိကံ သုခံ'၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော သာယာဖွယ်ကို ခံစားမှု (နှင့်) ချမ်းသာ ကို ခံစားမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့် ဖြစ်သော သာယာဖွယ် ခံစားမှု (နှင့်) ချမ်းသာ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ချမ်းသာမှု 'သုခ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ၏ သဘော

၁၁။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် စိတ်၏ တည်မှု 'စိတ္တဿဌိတိ' ၊ ကောင်းစွာ တည်မှု 'သဏ္ဌိတိ' ၊ သက်ဝင်၍ တည်မှု 'အဝဋ္ဌိတိ' ၊ မရွေ့ရှားမှု 'အဝိသာဟာရ' ၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' ၊ မရွေ့ရှားသော စိတ်ရှိသူ၏အဖြစ် (စိတ်မရွေ့ရှားမှု) 'အဝိသာဟဋ မာနသတာ' ၊ ငြိမ်သက်မှု 'သမထ' ၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသောအာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿ ကဂ္ဂတာ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ဤကား ဈာနင်္ဂရာသီ၊ ဈာန်အင်္ဂါ အစိတ်အပိုင်း အစုံအလင် ဟောတော်မူပုံ)။

သဒ္ဓိန္ဒြေ၏ သဘော

၁၂။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါ' ၊ ယုံကြည်ပုံ အခြင်းအရာ 'သဒ္ဒဟနာ' ၊ သက်ဝင်ပုံအခြင်းအရာ 'ဩကပ္ပနာ' ၊ အလွန် ကြည်လင်မှု 'အဘိပ္ပသာဒ' ၊ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါ' ၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ဝီရိယိန္ဒြေ၏ သဘော

၁၃။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း၊ ထိုအခါ စိတ်၌ မှီသော အကြင် လုံ့လအားထုတ်မှု 'ဝီရိယာရမ္ဘ'၊ ပျင်းရိခြင်းမှထွက်မြောက်မှု 'နိက္ကမ'၊ အဆင့်ဆင့် တိုးတက်အားထုတ်မှု 'ပရက္ကမ'၊ အထက်သို့ တက်၍ ကြိုးပမ်းမှု (မြင့်သည်ထက် မြင့်အောင် အထက်ရောက်အောင် ကြိုးပမ်းမှု) 'ဥယျာမ'၊ လုံ့လစိုက်မှု 'ဝါယာမ'၊ ဆင်းရဲကို သည်းခံမှု 'ဥဿာဟ'၊ အပြင်းအထန် ကြိုးစားမှု 'ဥေဿာဠှီ'၊ ခိုင်မြဲမှု 'ထာမ'၊ ဆောင်ထားမှု 'ဓိတိ'၊ မလျော့သော အားထုတ်မှုရှိသူ၏အဖြစ် 'အသိထိလ ပရက္ကမတာ'၊ မချအပ်သောအလိုဆန္ဒရှိသူ၏အဖြစ် 'အနိက္ခိတ္တဆန္ဒတာ'၊ မချအပ်သော တာဝန်ရှိသူ၏အဖြစ် 'အနိက္ခိတ္တဓုရတာ'၊ တာဝန်ကို ကောင်းစွာ ထမ်းဆောင်မှု 'ဓုရသမ္ပဂ္ဂါဟ'၊ ရဲဝံ့သူူ (ရဲရင့်သူ)တို့၏ 'အလုပ်' ဟူသော ရဲရင့်မှု 'ဝီရိယ'၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ '၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်'၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။

သတိန္ဒြေ၏ သဘော

၁၄။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် အောက်မေ့မှု 'သတိ' ၊ အစဉ် အောက်မေ့မှု 'အနုဿတိ' ၊ တစ်ဖန်အောက်မေ့မှု 'ပဋိဿတိ' ၊ သတိဟူသော အောက်မေ့ပုံ အခြင်းအရာ 'သရဏတာ' ၊ ဆောင်ပုံ အခြင်းအရာ 'ဓာရဏတာ' ၊ မပေါ်သော အခြင်းအရာ (အာရုံ၌ စူးစိုက်မှု) 'အပိလာပနတာ' ၊ မမေ့ လျော့မှု 'အသမ္မုဿနတာ' ၊ 'သတိ' ဟူသော အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။

သမာဓိန္ဒြေ၏ သဘော

၁၅။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၏ အကြင် တည်မှု၊ ကောင်းစွာ တည်မှု၊ သက် ဝင်၍ တည်မှု၊ မရွေ့ရှားမှု၊ မပျံ့လွင့်မှု၊ မရွေ့ရှားသော စိတ်ရှိသူ၏အဖြစ် (စိတ်မရွေ့ရှားမှု)၊ ငြိမ်သက်မှု၊ အစိုးတရတည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤ သဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၁-စိတ္တေဿကဂ္ဂတာကြည့်)

ပညိန္ဒြေ၏ သဘော

၁၆။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ အကြင် အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာ' ၊ အပြားအားဖြင့် သိခြင်းသဘော 'ပဇာနနာ'။ (အနိစ္စစသည်ကို) စိစစ်ခြင်းသဘော 'ဝိစယ' ၊ အပြားအားဖြင့် စိစစ်ခြင်း သဘော 'ပဝိစယ'။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော 'ဓမ္မဝိစယ'။ (အနိစ္စစသည်ကို) ကောင်းစွာမှတ်ခြင်းသဘော 'သလ္လက္ခဏာ' ၊ ကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော 'ဥပလက္ခဏာ' ၊ ရှေးရှုကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော 'ပစ္စုပလက္ခဏာ' ၊ အသိဉာဏ်ရှိသူ၏အဖြစ် 'ပဏ္ဍိစ္စ' ၊ ကျွမ်းကျင် (လိမ္မာ) သူ၏အဖြစ် 'ကောသလ္လ' ၊ သိမ်မွေ့သူ၏အဖြစ် 'နေပုည'။ (အနိစ္စစသည်ကို) ဝေဖန်တတ်သူ (ထင်ရှားပြတတ်သူ) ၏ အဖြစ် 'ဝေဘဗျာ'။ (အနိစ္စစသည်ကို) ကြံစည်ခြင်းသဘော 'စိန္တာ' ၊ နှိုင်းချိန်ခြင်းသဘော 'ဥပပရိက္ခာ' ၊ မြေကြီးနှင့်တူသောသဘော၊ တစ်နည်း-ဟုတ်မှန်သော အနက်၌ မွေ့လျော်တတ်သဘော 'ဘူရီ' ၊ ကိလေ သာတို့ကိုညှဉ်းဆဲနှိပ်စက်တတ်သော သဘော 'မေဓာ' ၊ ထိုးထွင်း၍ သိမှု၌ ညွတ်စေတတ်သော သဘော 'ပရိဏာယိကာ' ၊ အထူးထူး ရှုမြင်တတ်သော သဘော 'ဝိပဿနာ' ၊ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့် သိတတ်သော သဘော 'သမ္ပဇည' (လမ်းမှားသို့ ပြေးသွားနေသော စိတ်ကို လမ်းမှန်သို့ ရောက်ရန် ထိုးနှင်တတ်သဖြင့်) နှင်တံ (တုတ်တပြာ) နှင့် တူသောသဘော 'ပတောဒ' ၊ ပညာဟူသော အစိုးတရ အပြားအားဖြင့်သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကိလေသာတို့ကို ဖြတ်တတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုလက်နက် 'ပညာသတ္ထ'။ (မိမိဖြစ်ရာပုဂ္ဂိုလ်ကို မြင့်တက်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုပြာသာဒ် 'ပညာပါသာဒ' ၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအလင်း 'ပညာအာလောက' ၊ အပြားအားဖြင့်သိမှု အရောင် 'ပညာဩဘာသ' ၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုတန်ဆောင် 'ပညာပဇ္ဇောတ'။ (ဖြစ်နိုင်ခဲ ရနိုင်ခဲ၍နှစ်သက် ခြင်းကို ဖြစ်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုရတနာ 'ပညာရတနာ' ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ'။ (သစ္စာ လေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော 'ဓမ္မဝိစယ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် (ရှိ၏)။ ထို အခါ၌ အစိုးတရ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

မနိန္ဒြေ၏ သဘော

၁၇။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ်၊ အာရုံသို့ ညွတ်၍ သိတတ်သော သဘော၊ သိခြင်း သဘော၊ စိတ်နှလုံးဖြူစင်သော သဘော၊ သိမှုသဘော၊ သိခြင်းဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ်' ၊ အထူးသိတတ်သော စိတ်အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓ' ၊ ထိုစိတ်အားလျောက်ပတ်သော အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒအမှတ် ၆- စိတ္တကြည့်)

သောမနဿိန္ဒြေ၏ သဘော

၁၈။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ အကြင်စိတ်၌ မှီသော သာယာမှု၊ စိတ်၌ မှီသော ချမ်းသာမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော သာယာဖွယ်ကို ခံစားမှု၊ ချမ်းသာကို ခံစားမှု၊ စိတ်၏ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့် ဖြစ်သော သာယာဖွယ်ကို ခံစားမှု, ချမ်းသာ ခံစားမှုသည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ် ၃-ဝေဒနာကြည့်)

ဇီဝိတိန္ဒြေ၏ သဘော

၁၉။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ထိုနာမ်တရားတို့၏ အကြင် အသက် 'တေသံ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ အာယု' ၊ တည်ကြောင်း သဘော 'ဌိတိ' ၊ ဖြစ်ခြင်းသဘော 'ယပနာ' ၊ ဖြစ်စေခြင်းသဘော 'ယာပနာ' ၊ ဖြစ်မှုသဘော 'ဣရိယနာ' ၊ ဖြစ်ကြောင်းသဘော 'ဝတ္တနာ' ၊ စောင့်ရှောက်ခြင်းသဘော 'ပါလနာ' ၊ အသက်ရှည်ကြောင်းသဘော 'ဇီဝိတ' ၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရစောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ဤကား ဣန္ဒြိယရာသီ၊ ဇီဝိတ, စိတ်, ဝေဒနာ, သဒ္ဓါ, ဝီရိယ, သတိ, ဧကဂ္ဂတာ, ပညာ)။

သမ္မာဒိဋ္ဌိ၏ သဘော

၂၀။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်အပြားအားဖြင့် သိမှု၊ အပြားအားဖြင့် သိခြင်းသဘော။ (အနိစ္စစသည်ကို) စိစစ်ခြင်းသဘော၊ အပြားအားဖြင့် စိစစ်ခြင်းသဘော။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော။ (အနိစ္စစသည်ကို) ကောင်းစွာ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ရှေးရှု ကပ်၍မှတ်ခြင်းသဘော၊ အသိဉာဏ်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ ကျွမ်းကျင် (လိမ္မာ) သူ၏အဖြစ်၊ သိမ်မွေ့သူ၏အဖြစ်၊ ဝေဖန်တတ်သူ (ထင်ရှားပြတတ်သူ) ၏အဖြစ်။ (အနိစ္စစသည်ကို) ကြံစည်ခြင်းသဘော၊ နှိုင်းချိန်ခြင်း သဘော၊ မြေကြီးနှင့်တူသော သဘော၊ တစ်နည်း-ဟုတ်မှန်သော အနက်၌ မွေ့လျော်တတ်သော သဘော၊ ကိလေသာတို့ကို ညှဉ်းဆဲနှိပ်စက်တတ်သော သဘော၊ ထိုးထွင်း၍ သိမှု၌ ညွတ်စေတတ်သော သဘော၊ အထူးထူး ရှုမြင်တတ်သော သဘော၊ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့် သိတတ်သော သဘော။ (လမ်းမှားသို့ပြေးသွားနေသော စိတ်ကို လမ်းမှန်သို့ ရောက်ရန် ထိုးနှင်တတ်သဖြင့်) နှင်တံ (တုတ်တပြာ) နှင့်တူသောသဘော၊ ပညာဟူသော အစိုးတရ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ'၊ မတုန်မလှုပ် အပြား အားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကိလေသာတို့ကို ဖြတ်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုလက်နက် 'ပညာ သတ္ထ'။ (မိမိဖြစ်ရာပုဂ္ဂိုလ်ကို မြင့်တက်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုပြာသာဒ် 'ပညာပါသာဒ'၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအလင်း 'ပညာအာလောက'၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအရောင် 'ပညာဩဘာသ'၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုတန်ဆောင် 'ပညာပဇ္ဇောတ'။ (ဖြစ်နိုင်ခဲ ရနိုင်ခဲ၍ နှစ်သက်ခြင်းကိုဖြစ်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာရတနာ'၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ'။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်း သဘော 'ဓမ္မဝိစယ'၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၆-ပညိန္ဒြေကြည့်)

သမ္မာသင်္ကပ္ပ၏ သဘော

၂၁။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် ကြံစည်ခြင်းသဘော၊ အထူးကြံ စည်ခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာကြံစည်ခြင်း သဘော၊ တည်ကြည်သောစိတ်ကို အာရုံသို့ ရောက်စေခြင်း သဘော၊ အထူးရောက်စေခြင်းသဘော၊ စိတ်ကို အာရုံသို့ ရှေးရှုတင်ပေးခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ် ၇- ဝိတက္ကကြည့်)

သမ္မာဝါယာမ၏ သဘော

၂၂။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၌ မှီသော အကြင် လုံ့လအားထုတ်မှု၊ ပျင်းရိခြင်းမှ ထွက်မြောက်မှု၊ အဆင့်ဆင့် တိုးတက်အားထုတ်မှု၊ အထက်သို့ တက်၍ ကြိုးပမ်းမှု (အထက်တန်းသို့ ရောက်အောင်ကြိုးပမ်းမှု) လုံ့လစိုက်မှု၊ ဆင်းရဲကို သည်းခံမှု၊ အပြင်းအထန် ကြိုးစားမှု၊ ခိုင်မြဲမှု၊ ဆောင်ထားမှု၊ မလျော့သော အားထုတ်မှုရှိသူ၏အဖြစ်၊ မချအပ်သော အလို ဆန္ဒရှိသူ၏အဖြစ်၊ မချအပ်သောတာဝန်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ တာဝန်ကို ကောင်းစွာ ထမ်းဆောင်မှု၊ ရဲဝံ့သူ (ရဲရင့်သူ)တို့၏ အမှုအလုပ်၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' ဟူသည်ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၃-ဝီရိယိန္ဒြေကြည့်)

သမ္မာသတိ၏ သဘော

၂၃။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် အောက်မေ့မှု၊ အစဉ် အောက်မေ့မှု၊ တစ်ဖန် အောက်မေ့မှု၊ သတိဟူသော အောက်မေ့ပုံ အခြင်းအရာ၊ ဆောင်ပုံအခြင်းအရာ၊ မပေါ်သော အခြင်းအရာ (အာရုံ၌ စူးစိုက်မှု)၊ မမေ့လျော့မှု၊ သတိဟူသော အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၄-သတိန္ဒြေကြည့်)

သမ္မာသမာဓိ၏ သဘော

၂၄။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၏ အကြင် တည်မှု၊ ကောင်းစွာ တည်မှု၊ သက်ဝင်၍ တည်မှု၊ မရွေ့လျားမှု၊ မပျံ့လွင့်မှု၊ မရွေ့လျားသော စိတ်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ ငြိမ်သက်မှု၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၁- စိတ္တေဿကဂ္ဂတာကြည့်)

သဒ္ဓါဗိုလ်၏ သဘော

၂၅။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် ယုံကြည်မှု၊ ယုံကြည်ပုံ အခြင်းအရာ၊ သက်ဝင်ပုံ အခြင်းအရာ၊ အလွန် ကြည်လင်မှု၊ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါ' ၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒအမှတ်၁၂-သဒ္ဓိန္ဒြေကြည့်)

ဝီရိယဗိုလ်၏ သဘော

၂၆။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၌ မှီသော အကြင် လုံ့လအားထုတ်မှု၊ ပျင်းရိခြင်းမှ ထွက်မြောက်မှု၊ အဆင့်ဆင့် တိုးတက်အားထုတ်မှု၊ အထက်သို့ တက်၍ ကြိုးပမ်းမှု (အထက်တန်းသို့ ရောက်အောင်ကြိုးပမ်းမှု)၊ လုံ့လစိုက်မှု၊ ဆင်းရဲကို သည်းခံမှု၊ အပြင်းအထန် ကြိုးစားမှု၊ ခိုင်မြဲမှု၊ ဆောင်ထားမှု၊ မလျော့သော အားထုတ်မှုရှိသူ၏အဖြစ်၊ မချအပ်သော အလိုဆန္ဒရှိ သူ၏အဖြစ်၊ မချအပ်သော တာဝန်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ တာဝန်ကို ကောင်းစွာ ထမ်းဆောင်မှု၊ ရဲဝံ့သူ (ရဲရင့်သူ)တို့၏ အမှုအလုပ်၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၃-ဝီရိယန္ဒြေကြည့်)

သတိဗိုလ်၏ သဘော

၂၇။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် အောက်မေ့မှု၊ အစဉ် အောက်မေ့မှု၊ တစ်ဖန် အောက်မေ့မှု၊ သတိဟူသော အောက်မေ့ပုံ အခြင်းအရာ၊ ဆောင်ပုံအခြင်းအရာ၊ မပေါ်သော အခြင်းအရာ (အာရုံ၌ စူးစိုက်မှု)၊ မမေ့လျော့မှု၊ သတိဟူသော အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒအမှတ်၁၄-သတိန္ဒြေကြည့်)

သမာဓိဗိုလ်၏ သဘော

၂၈။ ဆိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ်၏ တည်မှု၊ ကောင်းစွာ တည်မှု၊ သက်ဝင်၍ တည်မှု၊ မရွေ့လျားမှု၊ မပျံ့လွင့်မှု၊ မရွေ့လျားသော စိတ်ရှိသူ၏အဖြစ်။ (စိတ်မရွေ့လျားမှု)၊ ငြိမ်သက်မှု၊ အစိုးတရတည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၅-သမာဓိန္ဒြေကြည့်)

ပညာဗိုလ်၏ သဘော

၂၉။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်အပြားအားဖြင့် သိမှု၊ အပြား အားဖြင့် သိခြင်းသဘော၊ စိစစ်ခြင်းသဘော၊ အပြားအားဖြင့် စိစစ်ခြင်းသဘော။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ရှေးရှုကပ်၍ မှတ်ခြင်း သဘော၊ အသိဉာဏ်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ ကျွမ်းကျင် (လိမ္မာ) သူ၏အဖြစ်၊ သိမ်မွေ့သူ၏အဖြစ်၊ ဝေဖန် တတ်သူ (ထင်ရှားပြတတ်သူ) ၏အဖြစ်၊ စဉ်းစားခြင်းသဘော၊ နှိုင်းချိန်ခြင်းသဘော၊ မြေကြီးနှင့်တူသော သဘောတစ်နည်း-ဟုတ်မှန်သော အနက်၌ မွေ့လျော်တတ်သော သဘော၊ ကိလေသာတို့ကို ညှဉ်းဆဲနှိပ်စက်တတ်သော သဘော၊ ထိုးထွင်း၍ သိမှု၌ ညွှတ်စေတတ်သော သဘော၊ အထူးထူးရှုမြင်တတ်သော သဘော၊ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့် သိတတ်သော သဘော (လမ်းမှားသို့ပြေးသွားနေသော စိတ်ကို လမ်းမှန်သို့ ရောက်ရန် ထိုးနှင်တတ်သဖြင့်) နှင်တံ (တုတ်တပြာ) နှင့် တူသောသဘော၊ ပညာဟူသော အစိုးတရ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကိလေသာ တို့ကို ဖြတ်တတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုလက်နက် 'ပညာသတ္ထ'။ (မိမိဖြစ်ရာပုဂ္ဂိုလ်ကို မြင့်တက်စေ တတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုပြာသာဒ် 'ပညာပါသာဒ' ၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအလင်း 'ပညာ အာလော က' ၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအရောင် 'ပညာဩဘာသ' ၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုတန်ဆောင် 'ပညာပဇ္ဇောတ'။ (ဖြစ်နိုင်ခဲ ရနိုင်ခဲ၍ နှစ်သက်ခြင်းကို ဖြစ်စေတတ်သောအပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာရတနာ' ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ'။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကိုစိစစ်ခြင်းသဘော 'ဓမ္မဝိစယ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု (အမြင်မှန်) 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်' ဟူသည် ဤ သဘောဖြစ်၏။ (ပဒအမှတ်၁၆-ပညိန္ဒြေကြည့်)

ဟိရီဗိုလ်၏ သဘော

၃၀။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်သဘောတရားသည် ရှက်ထိုက်သော ကာယဒုစရိုက်စသည်ကို ရှက်တတ်၏၊ ယုတ်မာသော အကုသိုလ်တရားများသို့ ရောက်ခြင်းကို ရှက်တတ်၏၊ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ဩတ္တပ္ပဗိုလ်၏ သဘော

၃၁။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်သဘောတရားသည် ကြောက် လန့်ထိုက်သောကာယဒုစရိုက်စသည်မှ ကြောက်လန့်တတ်၏၊ ယုတ်မာသော အကုသိုလ် တရားများသို့ ရောက်ခြင်းမှကြောက်လန့်တတ်၏။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' ဟူသည် ဤ သဘောဖြစ်၏။

(ဤကား ဗလရာသီ)

အလောဘ၏ သဘော

၃၂။ ထိုအခါ၌ မလိုချင်မှု 'အလောဘ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်မလိုချင်ခြင်းသဘော 'အလောဘ' ၊ မလိုချင်ပုံအခြင်းအရာ 'အလုဗ္ဘနာ' ၊ မလိုချင်တတ်သူ၏အဖြစ် 'အလုဗ္ဘိတတ္တ' ၊ မစွဲလမ်းခြင်း 'အသာရာဂ' ၊ မစွဲလမ်းပုံအခြင်းအရာ 'အသာရဇ္ဇနာ' ၊ မစွဲလမ်းတတ်သူ၏အဖြစ် 'အသာရဇ္ဇိတတ္တ' ၊ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ' ၊ ကုသိုလ်တို့၏အခြေအမြစ်ဖြစ်သော မလိုချင်မှု 'အလောဘကုသလမူလ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မလိုချင်မှု 'အလောဘ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

အဒေါသ၏ သဘော

၃၃။ ထိုအခါ၌ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် မဖျက်ဆီးခြင်းသဘော 'အဒေါသ' ၊ မဖျက်ဆီးပုံအခြင်းအရာ 'အဒုဿနာ' ၊ မဖျက်ဆီးတတ်သူ၏အဖြစ် 'အဒုဿိတတ္တ' ၊ စိတ်မပျက်ဆီးမှု 'အဗျာပါဒ' ၊ စိတ်မပျက်စီးစေ လိုမှု 'အဗျာပဇ္ဇ' ၊ ကုသိုလ်တို့၏ အခြေအမြစ်ဖြစ်သော မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသကုသလမူလ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

အမောဟ၏ သဘော

၃၄။ ထိုအခါ၌ မတွေဝေမှု 'အမောဟ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်အပြားအားဖြင့် သိမှု၊ အပြားအားဖြင့် သိခြင်းသဘော။ (အနိစ္စစသည်ကို) စိစစ်ခြင်းသဘော၊ အပြားအားဖြင့် စိစစ်ခြင်းသဘော။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ရှေးရှုကပ်၍ မှတ်ခြင်း သဘော၊ အသိဉာဏ်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ ကျွမ်းကျင် (လိမ္မာ) သူ၏အဖြစ်၊ သိမ်မွေ့သူ၏အဖြစ်။ (အနိစ္စစသည်ကို) ဝေဖန်တတ်သူ (ထင်ရှားပြတတ်သူ) ၏အဖြစ်။ (အနိစ္စစသည်ကို) ကြံစည်ခြင်းသဘော၊ နှိုင်းချိန်ခြင်းသဘော၊ မြေကြီးနှင့်တူသော သဘော တစ်နည်း -ဟုတ်မှန်သော အနက်၌ မွေ့လျော်တတ်သောသဘော၊ ကိလေသာတို့ကို ညှဉ်းဆဲနှိပ်စက်တတ်သော သဘော၊ ထိုးထွင်း၍ သိမှု၌ ညွှတ်စေတတ်သောသဘော၊ အထူးထူး ရှုမြင်တတ်သော သဘော၊ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့် သိတတ်သော သဘော။ (လမ်းမှားသို့ ပြေးသွားနေသော စိတ်ကို လမ်းမှန်သို့ ရောက်ရန် ထိုးနှင်တတ်သဖြင့်) နှင်တံ (တုတ်တပြာ) နှင့် တူသော သဘော၊ ပညာဟူသော အစိုးတရ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကိလေသာတို့ကို ဖြတ်တတ်သော) အပြားအားဖြင့်သိမှုလက်နက်။ (မိမိဖြစ်ရာပုဂ္ဂိုလ်ကို မြင့်တက်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုပြာသာဒ်၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအလင်း၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအရောင်၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုတန်ဆောင်။ (ဖြစ်နိုင်ခဲရနိုင်ခဲ၍ နှစ်သက်ခြင်းကို ဖြစ်စေတတ်သော အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာရတနာ' ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ'။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်း သဘော 'ဓမ္မဝိစယ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု (အမြင်မှန်) 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ၊ ကုသိုလ်တို့၏ အခြေအမြစ်ဖြစ်သော မတွေဝေမှု 'အမောဟကုသလမူလ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မတွေဝေမှု 'အမောဟ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒအမှတ်၁၆-ပညိန္ဒြေကြည့်)

(ဤကား မူလရာသီ)

အနဘိဇ္ဈာ၏သဘော

၃၅။ ထိုအခါ၌ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် မလိုချင်ခြင်းသဘော 'အလောဘ' ၊ မလိုချင်ပုံအခြင်းအရာ 'အလုဗ္ဘနာ' ၊ မလိုချင်တတ်သူ၏အဖြစ် 'အလုဗ္ဘိတတ္တ' ၊ မစွဲလမ်းခြင်းသဘော၊ မစွဲလမ်းပုံအခြင်းအရာ၊ မစွဲလမ်းတတ်သူ၏ အဖြစ်၊ မမက်မောမှု၊ ကုသိုလ်တို့၏ အခြေအမြစ်ဖြစ်သော မလိုချင်မှု 'အလောဘ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ် ၃၂-အလောဘကြည့်)

အဗျာပါဒ၏သဘော

၃၆။ ထိုအခါ၌ မဖျက်ဆီးမှု 'အဗျာပါဒ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် မဖျက်ဆီးခြင်းသဘော၊ မဖျက်ဆီးပုံ အခြင်းအရာ၊ မဖျက်ဆီး တတ်သူ၏အဖြစ်၊ စိတ်မပျက်ဆီးမှု၊ စိတ်မပျက်စီးစေလိုမှု၊ ကုသိုလ်တို့၏ အခြေအမြစ်ဖြစ်သော မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသကုသလမူလ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မဖျက်ဆီးမှု 'အဗျာပါဒ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒအမှတ် ၃၃-အဒေါသကြည့်)

သမ္မာဒိဋ္ဌိ၏ သဘော

၃၇။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာသိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်အပြားအားဖြင့် သိမှု၊ အပြားအားဖြင့် သိပုံအခြင်းအရာ။ (အနိစ္စစသည်ကို) စိစစ်ခြင်းသဘော၊ အပြားအားဖြင့် စိစစ်ခြင်းသဘော။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကိုစိစစ်ခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ရှေးရှုကပ်၍မှတ်ခြင်းသဘော၊ အသိဉာဏ်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ ကျွမ်းကျင် (လိမ္မာ) သူ၏အဖြစ်၊ သိမ်မွေ့ သူ၏အဖြစ်၊ ဝေဖန်တတ်သူ (ထင်ရှားပြတတ်သူ) ၏အဖြစ်။ (အနိစ္စစသည်ကို) ကြံစည်ခြင်းသဘော၊ နှိုင်းချိန်ခြင်းသဘော၊ မြေကြီးနှင့် တူသောသဘော တစ်နည်း-ဟုတ်မှန်သော အနက်၌ မွေ့လျော်တတ်သော သဘော၊ ကိလေသာတို့ကို ညှဉ်းပမ်းနှိပ်စက်တတ်သော သဘော၊ ထိုးထွင်း၍ သိမှု၌ ညွှတ်စေတတ်သော သဘော၊ အထူးထူး ရှုမြင် တတ်သော သဘော၊ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့်သိတတ်သော သဘော။ (လမ်းမှားသို့ ပြေးသွားနေ သော စိတ်ကို လမ်းမှန်သို့ ရောက်ရန်ထိုးနှင်တတ်သဖြင့်) နှင်တံ (တုတ်တပြာ) နှင့် တူသော သဘော၊ ပညာဟူသော အစိုးတရ အပြားအားဖြင့်သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာ ဗိုလ်'။ (ကိလေသာတို့ကို ဖြတ်တတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုလက်နက်။ (မိမိဖြစ်ရာ ပုဂ္ဂိုလ်ကို မြင့်တက်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့်သိမှုပြာသာဒ်၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအလင်း၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအရောင်၊ အပြားအားဖြင့်သိမှုတန်ဆောင်။ (ဖြစ်နိုင်ခဲ ရနိုင်ခဲ၍ နှစ်သက်ခြင်းကို ဖြစ်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာရတနာ' ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ' ၊ သစ္စာလေးပါး တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်း သဘော 'ဓမ္မဝိစယ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု (အမြင်မှန်) 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၆-ပညိန္ဒြေကြည့်)

ဟိရီ၏ သဘော

၃၈။ ထိုအခါ၌ 'ဟိရီ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်သဘောတရားသည် ရှက်ထိုက်သော ကာယဒုစရိုက်စသည်ကို ရှက်တတ်၏၊ ယုတ်မာသောအကုသိုလ်တရားများသို့ ရောက်ခြင်းကို ရှက်တတ်၏။ ထိုအခါ၌ ရှက်မှု 'ဟိရီ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။

ဩတ္တပ္ပ၏ သဘော

၃၉။ ထိုအခါ၌ ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် သဘောတရားသည် ကြောက်လန့်ထိုက်သော ကာယ ဒုစရိုက် စသည်မှကြောက်လန့်တတ်၏၊ ယုတ်မာကုန်သော အကုသိုလ်တရားများသို့ ရောက်ခြင်းမှ ကြောက်လန့်တတ်၏။ ထိုအခါ၌ ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ဤကား လောကပါလ ဒုကတည်း)။

ကာယပဿဒ္ဓိ၏ သဘော

၄၀။ ထိုအခါ၌ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ငြိမ်းချမ်းမှု့'ကာယပဿဒ္ဓိ' ဟူ သည်အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ဝေဒနာက္ခန္ဓာ၏လည်း ကောင်း၊ သညာက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း အကြင် ငြိမ်းချမ်းမှု 'ပဿဒ္ဓိ' ၊ ငြိမ်း အေးမှု 'ပဋိပဿဒ္ဓိ' ၊ ငြိမ်းချမ်းခြင်း 'ပဿမ္ဘနာ' ၊ ငြိမ်းအေးခြင်း 'ပဋိပဿမ္ဘနာ' ၊ ငြိမ်းအေးသော (ခန္ဓာ၃-ပါး၏) အဖြစ် 'ပဋိပဿမ္ဘိတတ္တ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'ကာယပဿဒ္ဓိ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

စိတ္တပဿဒ္ဓိ၏ သဘော

၄၁။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ငြိမ်းချမ်းမှု 'စိတ္တပဿဒိ္ဓ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။ ထိုအခါ၌ ဝိညာဏက္ခန္ဓာ၏ အကြင် ငြိမ်းချမ်းမှု 'ပဿဒ္ဓိ'၊ ငြိမ်းအေးမှု 'ပဋိပဿဒ္ဓိ'၊ ငြိမ်းချမ်းခြင်း 'ပဿမ္ဘနာ'၊ ငြိမ်းအေးခြင်း 'ပဋိပဿမ္ဘနာ'၊ ငြိမ်းအေးသော 'ဝိညာ ဏက္ခန္ဓာ' ၏အဖြစ်သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'စိတ္တပဿဒ္ဓိ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

ကာယလဟုတာ၏ သဘော

၄၂။ ထိုအခါ၌ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'ကာယလဟုတာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ဝေဒနာက္ခန္ဓာ၏ လည်းကောင်း၊ သညာက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း အကြင် လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'လဟုတာ' ၊ ပေါ့ပါးသော အပြန်ရှိသည်၏ (လျင်မြန်သည်၏) အဖြစ် 'လဟုပရိဏာမတာ' ၊ မနုန့်နှေးသည်၏ အဖြစ် 'အဒန္ဓနတာ' ၊ မတင်းမာသည်၏အဖြစ် 'အဝိတ္ထနတာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'ကာယလဟုတာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

စိတ္တလဟုတာ၏ သဘော

၄၃။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'စိတ္တလဟုတာ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ဝိညာဏက္ခန္ဓာ၏ အကြင် လျင်မြန် ပေါ့ပါးမှု 'လဟုတာ' ၊ ပေါ့ပါးသောအပြန်ရှိသည်၏ (လျင်မြန်သည်၏) အဖြစ် 'လဟုပရိဏာမတာ' ၊ မနုန့် နှေးသည်၏အဖြစ် 'အဒန္ဓနတာ' ၊ မတင်းမာသည်၏အဖြစ် 'အဝိတ္ထနတာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ လျင်မြန် ပေါ့ပါးမှု 'စိတ္တလဟုတာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ကာယမုဒုတာ၏ သဘော

၄၄။ ထိုအခါ၌ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ နူးညံ့မှု 'ကာယမုဒုတာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ဝေဒနာက္ခန္ဓာ၏ လည်းကောင်း၊ သညာက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း အကြင် နူးညံ့သည်၏အဖြစ် 'မုဒုတာ' ၊ ပြေပြစ်သည်၏အဖြစ် 'မဒ္ဒဝတာ' ၊ မခက်ထန်သည်၏အဖြစ် 'အကက္ခဠတာ' ၊ မကြမ်းတမ်း သည်၏အဖြစ် 'အကထိနတာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ နူးညံ့မှု 'ကာယ မုဒုတာ' ဟူသည်ဤသဘော ဖြစ်၏။။

စိတ္တမုဒုတာ၏သဘော

၄၅။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏နူးညံ့မှု 'စိတ္တမုဒုတာ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ဝိညာဏက္ခန္ဓာ၏ အကြင် နူးညံ့သည်၏ အဖြစ် 'မုဒုတာ' ၊ ပြေပြစ်သည်၏အဖြစ် 'မဒ္ဒဝတာ' ၊ မခက်ထန်သည်၏အဖြစ် 'အကက္ခဠတာ' ၊ မကြမ်းတမ်း သည်၏အဖြစ် 'အကထိနတာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏နူးညံ့မှု 'စိတ္ထမုဒုတာ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

ကာယကမ္မညတာ၏ သဘော

၄၆။ ထိုအခါ၌ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ခံ့မှု (ကောင်းသောအလုပ်၌ ပြီးမြောက်သည်အထိ ပါဝင်ဆောင်စွမ်းနိုင်သော သဘော) 'ကာယကမ္မညတာ' ဟူသည်အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ဝေဒနာက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း၊ သညာက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း အကြင် ကောင်းသောအလုပ်၌ ခံ့မှု 'ကမ္မညတာ' ၊ ကောင်းသော အလုပ်၌ ခံ့ကြောင်းသဘော 'ကမ္မညတ္တ' ၊ ကောင်းသော အလုပ်၌ ခံ့သည်၏အဖြစ် 'ကမ္မညဘာဝ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ခံ့မှု 'ကာယကမ္မညတာ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။

စိတ္တကမ္မညတာ၏ သဘော

၄၇။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ ခံ့မှု (ကောင်းသော အလုပ်၌ ပြီးမြောက်သည်အထိပါဝင်ဆောင် စွမ်းနိုင်သောသဘော) 'စိတ္တကမ္မညတာ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ဝိညာဏက္ခန္ဓာ၏ အကြင် ကောင်းသော အလုပ်၌ ခံ့မှု 'ကမ္မညတာ' ၊ ကောင်းသောအလုပ်၌ ခံ့ကြောင်းသဘော 'ကမ္မညတ္တ' ၊ ကောင်းသောအလုပ်၌ ခံ့သည်၏အဖြစ် 'ကမ္မညဘာဝ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ အလုပ်၌ ခံ့မှု 'စိတ္တကမ္မညတာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ကာယပါဂုညတာ၏ သဘော

၄၈။ ထိုအခါ၌ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'ကာယပါဂုညတာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ဝေဒနာက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း၊ သညာက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာ၏ လည်းကောင်းအကြင်အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'ပဂုဏတာ' ၊ လေ့ကျင့်ကြောင်း (ကျင့်သားရကြောင်း) သဘော 'ပဂုဏတ္တ' ၊ လေ့ကျင့်သည် (ကျင့်သားရသည်) ၏အဖြစ် 'ပဂုဏဘာဝ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'ကာယပါဂုညတာ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

စိတ္တပါဂုညတာ၏ သဘော

၄၉။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'စိတ္တပါဂုညတာ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ဝိညာဏက္ခန္ဓာ၏ အကြင် လေ့ကျင့်မှု (ကျင့်သားရမှု) 'ပဂုဏတာ' ၊ လေ့ကျင့်ကြောင်း (ကျင့်သားရကြောင်း) သဘော 'ပဂုဏတ္တ' ၊ လေ့ကျင့်သည် (ကျင့်သားရသည်) ၏အဖြစ် 'ပဂုဏဘာဝ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'စိတ္တပါဂုညတာ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

ကာယုဇုကတာ၏ သဘော

၅၀။ ထိုအခါ၌ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'ကာယုဇုကတာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ဝေဒနာက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း၊ သညာက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာ၏လည်းကောင်း အကြင် ဖြောင့်မတ်မှု 'ဥဇုတာ' ၊ ဖြောင့်မတ်သော အခြင်းအရာအားဖြင့် ဖြစ်သည်၏အဖြစ် 'ဥဇုကတာ' ၊ မကောက်သည်၏အဖြစ် 'အဇိမှတာ' ၊ မကွေးသည်၏အဖြစ် 'အဝင်္ကတာ' ၊ မကိုင်းသည်၏အဖြစ် 'အကုဋိလ တာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'ကာယုဇုကတာ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

စိတ္တုဇုကတာ၏ သဘော

၅၁။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ဖြောင့်မတ်မှု 'စိတ္တုဇုကတာ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ဝိညာဏက္ခန္ဓာ၏ အကြင်ဖြောင့်မတ်မှု 'ဥဇုတာ' ၊ ဖြောင့်မတ်သောအခြင်းအရာအားဖြင့် ဖြစ်သည်၏အဖြစ် 'ဥဇုကတာ' ၊ မကောက်သည်၏အဖြစ် 'အဇိမှ တာ' ၊ မကွေးသည်၏အဖြစ် 'အဝင်္ကတာ' ၊ မကိုင်းသည်၏အဖြစ် 'အကုဋိလတာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ဖြောင့်မတ်မှု 'စိတ္တုဇုကတာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ဤကား ပဿဒ္ဓါဒိယုဂလ)။

သတိ၏ သဘော

၅၂။ ထိုအခါ၌ အောက်မေ့မှု 'သတိ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် အောက်မေ့မှု၊ အစဉ်အောက်မေ့မှု၊ တစ်ဖန် အောက်မေ့မှု၊ သတိဟူသောအောက်မေ့ပုံအခြင်းအရာ၊ ဆောင်ပုံအခြင်းအရာ၊ မပေါ်သော အခြင်းအရာ (အာရုံ၌ စူးစိုက်မှု)၊ မမေ့ပျောက်မှု၊ သတိဟူသော အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အောက်မေ့မှု 'သတိ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒအမှတ်၁၄-သတိန္ဒြေကြည့်)

သမ္ပဇည၏ သဘော

၅၃။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့်သိမှု 'သမ္ပဇည' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် အပြားအားဖြင့် သိမှု၊ အပြားအားဖြင့်သိခြင်းသဘော၊ စိစစ်ခြင်းသဘော၊ အပြားအားဖြင့် စိစစ်ခြင်းသဘော။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကိုစိစစ်ခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ရှေးရှုကပ်၍မှတ်ခြင်းသဘော၊ အသိဉာဏ်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ ကျွမ်းကျင် (လိမ္မာ) သူ၏အဖြစ်၊ သိမ်မွေ့သူ၏ အဖြစ်၊ ဝေဖန်တတ်သူ (ထင်ရှားပြတတ်သူ) ၏အဖြစ်။ (အနိစ္စစသည်ကို) ကြံစည်ခြင်းသဘော၊ နှိုင်းချိန်ခြင်းသဘော၊ဟုတ်မှန်သော အနက်၌ မွေ့လျော်တတ်သော သဘော၊ ကိလေသာတို့ကို ညှဉ်းဆဲနှိပ်စက်တတ်သော သဘော၊ ထိုးထွင်း၍ သိမှု၌ ညွှတ်စေတတ်သော သဘော၊ အထူးထူးရှုမြင်တတ်သော သဘော၊ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့် သိတတ်သော သဘော။ (လမ်းမှားသို့ပြေးသွားနေသော စိတ်ကို လမ်းမှန်သို့ ရောက်ရန် ထိုးနှင်တတ်သဖြင့်) နှင်တံ (တုတ်တပြာ) နှင့်တူသောသဘော၊ ပညာဟူသော အစိုးတရ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အပြားအားဖြင့်သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကိလေသာတို့ကို ဖြတ်တတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုလက်နက်။ (မိမိဖြစ်ရာပုဂ္ဂိုလ်ကို မြင့်တက် စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှု ပြာသာဒ်၊ အပြားအားဖြင့်သိမှုအလင်း၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအရောင်၊ အပြားအားဖြင့် သိမှု တန်ဆောင်။ (ဖြစ်နိုင်ခဲ ရနိုင်ခဲ၍နှစ်သက်ခြင်းကို ဖြစ်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှု ပညာရတနာ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ'။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော 'ဓမ္မဝိစယ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'သမ္ပဇည' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ဤကား ဥပကာရဒုက)။

(ပဒအမှတ်၁၆-ပညိန္ဒြေကြည့်)

သမထ၏ သဘော

၅၄။ ထိုအခါ၌ ငြိမ်သက်မှု 'သမထ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် စိတ်၏တည်မှု၊ ကောင်းစွာ တည်မှု၊ သက်ဝင်၍တည်မှု၊ မရွေ့လျားမှု၊ မပျံ့လွင့်မှု၊ စိတ်မရွေ့လျားမှု၊ ငြိမ်သက်မှု၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ငြိမ်သက်မှု 'သမထ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၁- စိတ္တေဿကဂ္ဂတာကြည့်)

ဝိပဿနာ၏ သဘော

၅၅။ ထိုအခါ၌ အထူးထူး ရှုမြင်မှု 'ဝိပဿနာ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်အပြားအားဖြင့် သိမှု၊ အပြားအားဖြင့် သိခြင်းသဘော။ (အနိစ္စစသည်ကို) စိစစ်ခြင်းသဘော၊ အပြားအားဖြင့် စိစစ်ခြင်းသဘော။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ရှေးရှုကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ အသိဉာဏ်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ ကျွမ်းကျင် (လိမ္မာ) သူ၏အဖြစ်၊ သိမ်မွေ့သူ၏အဖြစ်၊ ဝေဖန် တတ်သူ (ထင်ရှားပြတတ်သူ) ၏အဖြစ်။ (အနိစ္စစသည်ကို) ကြံစည်ခြင်းသဘော၊ နှိုင်းချိန်ခြင်းသဘော၊ဟုတ်မှန်သော အနက်၌ မွေ့လျော်တတ်သော သဘော၊ ကိလေသာတို့ကို ညှဉ်းဆဲနှိပ်စက်တတ်သောသဘော၊ ထိုးထွင်း၍ သိမှု၌ ညွှတ်စေတတ်သော သဘော၊ အထူးထူး ရှုမြင်တတ်သော သဘော၊ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့် သိတတ်သော သဘော။ (လမ်းမှားသို့ ပြေးသွားနေသော စိတ်ကို လမ်းမှန်သို့ ရောက်ရန် ထိုးနှင်တတ်သဖြင့်) နှင်တံ (တုတ်တပြာ) နှင့် တူသော သဘော၊ ပညာဟူသော အစိုးတရအပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကိလေသာတို့ကိုဖြတ်တတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုလက်နက်။ (မိမိဖြစ်ရာပုဂ္ဂိုလ်ကို မြင့်တက်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုပြာသာဒ်၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအလင်း၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအရောင်၊ အပြားအားဖြင့်သိမှုတန်ဆောင်။ (ဖြစ်နိုင်ခဲ, ရနိုင်ခဲ၍ နှစ်သက်ခြင်းကို ဖြစ်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုပညာရတနာ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ'။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော 'ဓမ္မဝိစယ' ၊ ကောင်းစွာသိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အထူးထူး ရှုမြင်မှု 'ဝိပဿနာ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။

(ဤကား ယုဂနန္ဓဒုက)။

(ပဒအမှတ်၁၆-ပညိန္ဒြေကြည့်)

ပဂ္ဂါဟ၏ သဘော

၅၆။ ထိုအခါ၌ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၌ မှီသော အကြင် လုံ့လအားထုတ်မှု၊ ပျင်းရိခြင်းမှ ထွက်မြောက်မှု၊ အဆင့်ဆင့်တိုးတက်အားထုတ်မှု၊ အထက်သို့ တက်၍ကြိုးပမ်းမှု (အထက်တန်းသို့ ရောက်အောင် ကြိုးပမ်းမှု)၊ လုံ့လစိုက်မှု၊ ဆင်းရဲကို သည်းခံမှု၊ အပြင်းအထန် ကြိုးစားမှု၊ ခိုင်မြဲမှု၊ ဆောင်ထားမှု၊ မလျော့သောအားထုတ်မှုရှိသူ၏အဖြစ်၊ မချအပ်သော အလိုဆန္ဒရှိသူ၏အဖြစ်၊ မချအပ် သော တာဝန်ရှိသူ၏ အဖြစ်၊ တာဝန်ကို ကောင်းစွာ ထမ်းဆောင်မှု၊ ရဲဝံ့သူ (ရဲရင့်သူ)တို့၏ အမှုအလုပ်၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၃-ဝီရိယိန္ဒြေကြည့်)

အဝိက္ခေပ၏သဘော

၅၇။ ထိုအခါ၌ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၏ အကြင် တည်မှု၊ ကောင်းစွာ တည်မှု၊ သက်ဝင်၍ တည်မှု၊ မရွေ့လျားမှု၊ မပျံ့လွင့်မှု၊ စိတ်မရွေ့လျားမှု၊ ငြိမ်သက်မှု၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ,ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။ (ဤကား ပိဋ္ဌိဒုကတည်း)။

တရားအစုကို ဝေဖန်ခြင်း 'ပဒဘာဇနီ' ပြီးပြီ။

ပဌမဘာဏဝါရ ပြီးပြီ။

------

ကောဋ္ဌာသဝါရ (စုပေါင်းဟောကြားခြင်း)

(က) ဥဒ္ဒေသဝါရ (အကျဉ်းချုပ်ဟောကြားခြင်း)

ကာမာဝစရကုသိုလ် ပဌမစိတ်

၅၈။ ထိုအခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာယတန နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဓာတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာဟာရ သုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဣန္ဒြေရှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အင်္ဂါငါးပါးရှိသော (ကိလေသာကို လောင် ကျွမ်းစေတတ်သော ကပ်၍ရှုတတ်သော) ဈာန်သည် ဖြစ်၏၊ အင်္ဂါငါးပါးရှိသော မဂ်သည် ဖြစ်၏၊ ဗိုလ်ခုနစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဟိတ်သုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဖဿတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဝေဒနာ တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ သညာတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ စေတနာတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ စိတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဝေဒနာက္ခန္ဓာတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။ သညာက္ခန္ဓာတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဝိညာဏက္ခန္ဓာတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ မနာယတနတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ မနိန္ဒြေတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ မနောဝိညာဏဓာတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။ ဓမ္မာယတနတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကို စွဲ၍ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ,သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏၊ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

ဥဒ္ဒေသဝါရ ပြီးပြီ။

------

(ခ) နိဒ္ဒေသ (အကျယ်ပြခြင်း) နှင့် ပဋိနိဒ္ဒေသဝါရ (ထပ်၍ အကျယ်ပြခြင်း)

ခန္ဓနိဒ္ဒေသ (ခန္ဓာကိုအကျယ်ပြခြင်း)

၅၉။ ထိုအခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့ဟူသည် အဘယ်တို့နည်း။ ဝေဒနာက္ခန္ဓာလည်းကောင်း၊ သညာက္ခန္ဓာလည်းကောင်း၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာလည်းကောင်း၊ ဝိညာဏက္ခန္ဓာလည်းကောင်း ဤသည်တို့တည်း။

ခန္ဓပဋိနိဒ္ဒေသ (ခန္ဓာကို ထပ်၍ အကျယ်ပြခြင်း)

ဝေဒနာက္ခန္ဓာ

၆၀။ ထိုအခါ၌ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၌ မှီသော အကြင်သာယာမှု၊ စိတ်၌ မှီသော ချမ်းသာမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့် ဖြစ်သော သာယာဖွယ်ကို ခံစားမှု၊ ချမ်းသာကို ခံစားမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှု ကြောင့်ဖြစ်သော သာယာဖွယ် ခံစားမှု၊ ချမ်းသာ ခံစားမှုသည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒ အမှတ် ၃-ဝေဒနာကြည့်)

သညာက္ခန္ဓာ

၆၁။ ထိုအခါ၌ သညာက္ခန္ဓာဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်မှတ်သားမှု၊ မှတ်သားပုံအခြင်းအရာ၊ မှတ်သားတတ်သည်၏ အဖြစ် သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ သညာက္ခန္ဓာဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒ အမှတ် ၄-သညာကြည့်)

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၆၂။ ထိုအခါ၌ သင်္ခါရက္ခန္ဓာဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' ၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' ၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ စောင့် ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' ၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာ သမာဓိ' ၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် အားတုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် (ကာယဒုစရိုက်စသည်တို့မှ) ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် (ကာယဒုစရိုက် စသည်တို့မှ) ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' ၊ မလိုချင်မှု 'အလောဘ' ၊ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' ၊ မတွေဝေ မှု 'အမောဟ' ၊ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ' ၊ စိတ်မပျက်စီးမှု 'အဗျာပါဒ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ'။ (ကာယဒုစရိုက်စသည်တို့မှ) ရှက်မှု 'ဟိရီ'။ (ကာယဒုစရိုက်စသည်တို့မှ) ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'ကာယပဿဒ္ဓိ' ၊ စိတ်၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'စိတ္တပဿဒ္ဓိ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ လျင်မြန် ပေါ့ပါးမှု 'ကာယလဟုတာ' ၊ စိတ်၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'စိတ္တလဟုတာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ နူးညံ့မှု 'ကာယမုဒုတာ' ၊ စိတ်၏ နူးညံ့မှု 'စိတ္တမုဒုတာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ခံ့မှု 'ကာယကမ္မညတာ' ၊ စိတ်၏ခံ့မှု 'စိတ္တကမ္မညတာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'ကာယပါဂုညတာ' ၊ စိတ်၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'စိတ္တပါဂုညတာ' ၊ ကိုယ်၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'ကာယုဇုကတာ' ၊ စိတ်၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'စိတ္တုဇုကတာ' ၊ အောက်မေ့မှု 'သတိ' ၊ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'သမ္ပဇည' ၊ ငြိမ်သက်မှု 'သမထ' ၊ အထူးထူး ရှုမြင်မှု 'ဝိပဿနာ' ၊ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် (ရှိ၏)။ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ ဝေဒနာက္ခန္ဓာ ကို ချန်ထား၍ သညာက္ခန္ဓာကို ချန်ထား၍ ဝိညာဏက္ခန္ဓာကို ချန်ထား၍ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသည်တို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ,အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ,သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင် နာမ် တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ထိုအခါ ၌ သင်္ခါရက္ခန္ဓာဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ဝိညာဏက္ခန္ဓာ

၆၃။ ထိုအခါ၌ ဝိညာဏက္ခန္ဓာဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ်၊ သိခြင်းသဘော၊ သိမှုသဘော၊ စိတ်နှလုံး၊ ဖြူစင်သောသဘော၊ သိတတ်သော သဘော၊ သိမှုဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ' ၊ အထူးသိမှုအစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ၊ ထိုစိတ်အား လျောက်ပတ်သော အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် (ရှိ၏)၊ ထိုအခါ၌ 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ ထိုအခါ၌ ဤခန္ဓာ လေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

အာယတနနိဒ္ဒေသ (အာယတနကို အကျယ်ပြခြင်း)

၆၄။ ထိုအခါ၌ ဖြစ်ရာဌာန 'အာယတန' နှစ်ပါးတို့ဟူသည် အဘယ်တို့နည်း။

မနောယတန, ဓမ္မာယတန ဤသည်တို့တည်း။

အာယတနပဋိနိဒ္ဒေသ (အာယတနကို ထပ်၍ အကျယ်ပြခြင်း)

မနာယတန

၆၅။ ထိုအခါ၌ မနာယတနဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ အကြင်စိတ်၊ သိခြင်းသဘော၊ သိမှုသဘော၊ စိတ်နှလုံး၊ ဖြူစင်သော သဘော၊ သိတတ်သော သဘော၊ သိမှုဟူသောဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ' ၊ အထူး သိမှုအစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ၊ ထိုစိတ်အား လျောက်ပတ်သော အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏ ဓာတ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မနာယတနဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ဓမ္မာယတန

၆၆။ ထိုအခါ၌ ဓမ္မာယတနဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ဝေဒနာက္ခန္ဓာ သညာက္ခန္ဓာ, သင်္ခါရက္ခန္ဓာသည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဓမ္မာယတနဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။ ထိုအခါ၌ ဤအာယတန နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

ဓာတုနိဒ္ဒေသ (ဓာတ်ကို အကျယ်ပြခြင်း)

၆၇။ ထိုအခါ၌ ဓာတ်နှစ်ပါးတို့ဟူသည် အဘယ်တို့နည်း။ မနောဝိညာဏဓာတ်, ဓမ္မဓာတ်တို့တည်း။

ဓာတုပဋိနိဒ္ဒေသ (ဓာတ်ကို ထပ်၍ အကျယ်ပြခြင်း)

မနောဝိညာဏဓာတ်

၆၈။ ထိုအခါ၌ မနောဝိညာဏဓာတ်ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ်၊ သိခြင်းသဘော၊ သိမှုသဘော၊ စိတ်နှလုံး၊ ဖြူစင်သော သဘော၊ သိတတ်သောသဘော၊ 'သိမှု' ဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရသိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ' ၊ အထူးသိမှုအစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ၊ ထိုစိတ်အားလျောက်ပတ်သော အထူးသိမှု သဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ 'မနောဝိညာဏ ဓာတ်' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ဓမ္မဓာတ်

၆၉။ ထိုအခါ၌ ဓမ္မဓာတ်ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ဝေဒနာက္ခန္ဓာ သညာက္ခန္ဓာသင်္ခါရက္ခန္ဓာသည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဓမ္မဓာတ်ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ ထိုအခါ၌ ဤဓာတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

အာဟာရနိဒ္ဒေသ (အာဟာရကို အကျယ်ပြခြင်း)

၇၀။ ထိုအခါ၌ အာဟာရသုံးပါးတို့ဟူသည် အဘယ်တို့နည်း။ ဖဿာဟာရ, မနောသေဉ္စတနာ ဟာရ, ဝိညာဏာဟာရ ဤသည်တို့တည်း။

အာဟာရပဋိနိဒ္ဒေသ (အာဟာရကို ထပ်၍ အကျယ်ပြခြင်း)

ဖဿာဟာရ

၇၁။ ထိုအခါ၌ ဖဿာဟာရဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် တွေ့ထိခြင်းသဘော၊ တွေ့ထိပုံအခြင်းအရာ၊ ကောင်းစွာ တွေ့ထိပုံ အခြင်းအရာ၊ ကောင်းစွာတွေ့ထိတတ်သည်၏ အဖြစ်သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ 'ဖဿာဟာရ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

မနောသေဉ္စတနာဟာရ

၇၂။ ထိုအခါ၌ မနောသေဉ္စတနာဟာရဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် စေ့ဆော်ခြင်းသဘော 'စေတနာ' ၊ ကောင်းစွာ စေ့ဆော် ခြင်းသဘော 'သေဉ္စတနာ' ၊ စေ့ဆော်တတ်သည်၏အဖြစ် 'စေတယိတတ္တ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ 'မနော သေဉ္စတနာဟာရ' ဟူသည့်ဤသဘော ဖြစ်၏။။

ဝိညာဏာဟာရ

၇၃။ ထိုအခါ၌ ဝိညာဏာဟာရဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ်၊ သိခြင်းသဘော၊ သိမှုသဘော၊ စိတ်နှလုံး၊ ဖြူစင်သော သဘော၊ သိတတ်သော သဘော၊ သိမှုဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ' ၊ အထူးသိမှုအစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ၊ ထိုစိတ်အား လျောက်ပတ်သော အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ 'ဝိညာဏာဟာရ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ ထိုအခါ၌ ဤအာဟာရ သုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

ဣန္ဒြိယနိဒ္ဒေသ (ဣန္ဒြေကို အကျယ်ပြခြင်း)

၇၄။ ထိုအခါ၌ ဣန္ဒြေရှစ်ပါးတို့ဟူသည် အဘယ်တို့နည်း။

သဒ္ဓိန္ဒြေ, ဝီရိယိန္ဒြေ, သတိန္ဒြေ, သမာဓိန္ဒြေ, ပညိန္ဒြေ, မနိန္ဒြေ, သောမနဿိန္ဒြေ, ဇီဝိတိန္ဒြေ ဤရှစ်ပါးတို့တည်း။

ဣန္ဒြိယပဋိနိဒ္ဒေသ (ဣန္ဒြေကို ထပ်၍အကျယ်ပြခြင်း)

သဒ္ဓိန္ဒြေ

၇၅။ ထိုအခါ၌ သဒ္ဓိန္ဒြေဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် ယုံကြည်မှု၊ ယုံကြည်ပုံအခြင်းအရာ၊ သက်ဝင်ပုံ အခြင်းအရာ၊ အလွန် ကြည်လင်ခြင်းသဘော၊ သဒ္ဓါဟူသောအစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒ အမှတ်၁၂-သဒ္ဓိန္ဒြေကြည့်)

ဝီရိယန္ဒြေ

၇၆။ ထိုအခါ၌ 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၌ မှီသောအကြင် လုံ့လအားထုတ်မှု၊ ပျင်းရိခြင်းမှ ထွက်မြောက်မှု၊ အဆင့်ဆင့် တိုးတက်အား ထုတ်မှု၊ အထက်သို့ တက်၍ ကြိုးပမ်းမှု (အထက်တန်းရောက်အောင် ကြိုးပမ်းမှု)၊ လုံ့လစိုက်မှု၊ ဆင်းရဲ ကိုသည်းခံမှု၊ အပြင်းအထန် ကြိုးစားမှု၊ ခိုင်မြဲမှု၊ ဆောင်ထားမှု၊ မလျော့သော အားထုတ်မှုရှိသူ၏ အဖြစ်၊ မချအပ်သော အလိုဆန္ဒရှိသူ၏အဖြစ်၊ မချအပ်သော တာဝန်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ တာဝန်ကို ကောင်းစွာထမ်းဆောင်မှု၊ ရဲဝံ့သူ (ရဲရင့်သူ)တို့၏ အမှုအလုပ်၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ်အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရအားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒ အမှတ်၁၃-ဝီရိယိန္ဒြေကြည့်)

သတိန္ဒြေ

၇၇။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရအောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် အောက်မေ့မှု၊ အစဉ်အောက်မေ့မှု၊ တစ်ဖန်အောက်မေ့မှု၊ 'သတိ' ဟူသောအောက်မေ့ပုံ အခြင်းအရာ၊ ဆောင်ပုံအခြင်းအရာ၊ မပေါ်သော အခြင်းအရာ (အာရုံ၌ စူးစိုက်မှု)၊ မမေ့ပျောက်မှု၊ သတိဟူသော အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒ အမှတ်၁၄-သတိန္ဒြေ ကြည့်)

သမာဓိန္ဒြေ

၇၈။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ်၏ တည်မှု၊ ကောင်းစွာ တည်မှု၊ သက်ဝင်၍ တည်မှု၊ မရွေ့ လျားမှု၊ မပျံ့လွင့်မှု၊ စိတ်မရွေ့လျားမှု၊ ငြိမ်သက်မှု၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ်တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရတည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒ အမှတ်၁၁-စိတ္တေဿကဂ္ဂတာကြည့်)

ပညိန္ဒြေ

၇၉။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် အပြားအားဖြင့် သိမှု၊ အပြားအားဖြင့် သိခြင်းသဘော၊ စိစစ်ခြင်း သဘော၊ အပြားအားဖြင့် စိစစ်ခြင်းသဘော။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာမှတ်ခြင်းသဘော၊ ကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ရှေးရှုကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ အသိဉာဏ်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ ကျွမ်းကျင် (လိမ္မာ) သူ၏အဖြစ်၊ သိမ်မွေ့သူ၏အဖြစ်၊ ဝေဖန်တတ်သူ (ထင်ရှားပြတတ်သူ) ၏အဖြစ်၊ စဉ်းစားခြင်းသဘော၊ နှိုင်းချိန်ခြင်းသဘော၊ မြေကြီးနှင့် တူသော သဘော၊ တစ်နည်း -ဟုတ်မှန်သော အနက်၌ မွေ့လျော်တတ်သော သဘော၊ ကိလေသာတို့ကို ညှဉ်းဆဲနှိပ်စက်တတ်သော သဘော၊ ထိုးတွင်း၍ သိမှု၌ ညွှတ်စေတတ်သော သဘော၊ အထူးထူး ရှုမြင်တတ်သော သဘော၊ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့်သိတတ် သော သဘော။ (လမ်းမှားသို့ ပြေးသွားနေသော စိတ်ကို လမ်းမှန်သို့ရောက်ရန်ထိုးနှင်တတ်သဖြင့်) နှင်တံ (တုတ်တပြာ) နှင့် တူသော သဘော၊ ပညာဟူသော အစိုးတရ အပြားအားဖြင့်သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကိလေသာတို့ကို ဖြတ်တတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှု လက်နက်။ (မိမိဖြစ်ရာပုဂ္ဂိုလ်ကို မြင့်တက်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့်သိမှုပြာသာဒ်၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအလင်း၊ အပြားအားဖြင့် သိမှုအရောင်၊ အပြားအားဖြင့်သိမှုတန်ဆောင်။ (ဖြစ်နိုင်ခဲ,ရနိုင်ခဲ၍ နှစ်သက်ခြင်းကို ဖြစ်စေတတ်သော) အပြားအားဖြင့် သိမှုပညာရတနာ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ'။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော 'ဓမ္မဝိစယ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒ အမှတ်၁၆-ပညိန္ဒြေ ကြည့်)

မနိန္ဒြေ

၈၀။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရသိမှု 'မနိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ်၊ သိခြင်းသဘော၊ သိမှုသဘော၊ စိတ်နှလုံး၊ ဖြူစင်သော သဘော၊ သိတတ်သောသဘော၊ သိမှုဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ' ၊ အထူးသိမှုအစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ၊ ထိုစိတ်အား လျောက်ပတ်သော အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

သောမနဿိန္ဒြေ

၈၁။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၌ မှီသော အကြင် သာယာမှု၊ စိတ်၌ မှီသော ချမ်းသာမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာတွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော သာယာဖွယ်ကို ခံစားမှု၊ ချမ်းသာကို ခံစားမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာတွေ့ထိမှုကြောင့် ဖြစ်သော သာယာဖွယ ခံစားမှု၊ ချမ်းသာခံစားမှုသည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ဇီဝိတိန္ဒြေ

၈၂။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ထိုနာမ်တရားတို့၏ အကြင် အသက်၊ တည်ကြောင်း သဘော၊ ဖြစ်ခြင်းသဘော၊ ဖြစ်စေခြင်းသဘော၊ ဖြစ်မှုသဘော၊ ဖြစ်ကြောင်းသဘော၊ စောင့်ရှောက် ခြင်းသဘော၊ အသက် ရှည်ကြောင်း သဘော၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရစောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။ ထိုအခါ၌ ဤဣန္ဒြေ ရှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

(ပဒ အမှတ်၁၉-ဇီဝိတိန္ဒြေ ကြည့်)

(ဇီဝိတ, စိတ်, ဝေဒနာ, သဒ္ဓါ, ဝီရိယ, သတိ, ဧကဂ္ဂတာ, ပညာ ဣန္ဒြေတရားကိုယ် ရှစ်ပါး)။

ဈာနနိဒ္ဒေသ (ဈာန်ကို အကျယ်ပြခြင်း)

၈၃။ ထိုအခါ၌ အင်္ဂါငါးပါးရှိသော ဈာန်ဟူသည် အဘယ်နည်း။

ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' ၊ စိတ်၏တစ်ခုတည်းသောအာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿ ကဂ္ဂတာ' ဤသည်တို့တည်း။

ဈာနပဋိနိဒ္ဒေသ (ဈာန်ကို ထပ်၍အကျယ်ပြခြင်း)

ဝိတက်

၈၄။ ထိုအခါ၌ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်ကြံစည်ခြင်းသဘော၊ အထူးကြံစည်ခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်ခြင်း သဘော၊ တည်ကြည်သော စိတ်ကို အာရုံသို့ ရောက်စေခြင်းသဘော၊ အထူးရောက်စေခြင်းသဘော၊ စိတ်ကိုအာရုံသို့ ရှေးရှုတင်ပေးခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်ခြင်း 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒ အမှတ် ၇-ဝိတက်ကြည့်)

ဝိစာရ

၈၅။ ထိုအခါ၌ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်သုံးသပ်မှု၊ အထူးသုံးသပ်မှု၊ ကပ်၍သုံးသပ်မှု၊ စိတ်ကို (အာရုံနှင့်) အစဉ်မပြတ် ဆက်စပ်၍ ထားမှု၊ စိတ်၏ (အာရုံကို) အစဉ်မပြတ် ကြည့်ရှုနေသကဲ့သို့ ဖြစ်သော သဘောသည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒ အမှတ် ၈-ဝိစာရကြည့်)

ပီတိ

၈၆။ ထိုအခါ၌ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်နှစ်သက်မှု၊ ဝမ်းမြောက်မှု၊ လွန်စွာ ဝမ်းသာမှု၊ များစွာ ဝမ်းသာမှု၊ ရွှင်လန်းမှု၊ များစွာ ရွှင်လန်းမှု၊ နှစ်သက်မှု၊ တက်ကြွမှု၊ စိတ်၏ နှစ်လိုမှုသည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ဟူသည်ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒ အမှတ် ၉-ပီတိကြည့်)

သုခ

၈၇။ ထိုအခါ၌ ချမ်းသာမှု 'သုခ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် စိတ်၌ မှီသော သာယာမှု၊ စိတ်၌ မှီသော ချမ်းသာမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော သာယာဖွယ်ကို ခံစားမှု၊ ချမ်းသာကို ခံစားမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့် ဖြစ်သော သာယာဖွယ် ခံစားမှု၊ ချမ်းသာခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ချမ်းသာမှု 'သုခ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒ အမှတ်၁၀-သုခကြည့်)

စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ

၈၈။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် စိတ်၏ တည်မှု၊ ကောင်းစွာတည်မှု၊ သက်ဝင်၍ တည်မှု၊ မရွေ့လျားမှု၊ မပျံ့လွင့်မှု၊ စိတ်မရွေ့လျားမှု၊ ငြိမ်သက်မှု၊ အစိုးတရတည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ ထိုအခါ၌ ဤအင်္ဂါငါးပါးရှိသော ဈာန်သည် ဖြစ်၏။

(ပဒ အမှတ်၁၁-စိတ္တေဿကဂ္ဂတာကြည့်)

(ဝိတက်, ဝိစာရ, ပီတိ, ဝေဒနာ, ဧကဂ္ဂတာ ဈာနင်ငါးပါး)။

မဂ္ဂနိဒ္ဒေသ (မဂ်ကို အကျယ်ပြခြင်း)

၈၉။ ထိုအခါ၌ အင်္ဂါငါးပါးရှိသော မဂ်ဟူသည် အဘယ်နည်း။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ, သမ္မာသင်္ကပ္ပ, သမ္မာဝါယာမ, သမ္မာသတိ, သမ္မာသမာဓိ ဤသည်တို့တည်း။

မဂ္ဂပဋိနိဒ္ဒေသ (မဂ်ကို ထပ်၍အကျယ်ပြခြင်း)

သမ္မာဒိဋ္ဌိ

၉၀။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် အပြားအားဖြင့်သိမှု၊ အပြားအားဖြင့် သိခြင်းသဘော၊ စိစစ်ခြင်း သဘော၊ အပြားအားဖြင့် စိစစ်ခြင်းသဘော။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာမှတ်ခြင်းသဘော၊ ကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ရှေးရှုကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ အသိဉာဏ်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ ကျွမ်းကျင် (လိမ္မာ) သူ၏ အဖြစ်၊ သိမ်မွေ့သူ၏ အဖြစ်၊ ဝေဖန်တတ်သူ (ထင်ရှားပြတတ်သူ) ၏ အဖြစ်၊ (အနိစ္စစသည်ကို) ကြံစည်ခြင်းသဘော၊ နှိုင်းချိန်ခြင်းသဘော၊ မြေကြီးနှင့် တူသောသဘော တစ်နည်း -ဟုတ်မှန်သော အနက်၌ မွေ့လျော်တတ်သော သဘော၊ ကိလေသာတို့ကို ညှဉ်းဆဲနှိပ်စက်တတ်သောသဘော၊ ထိုးထွင်း ၍ သိမှု၌ ညွှတ်စေတတ်သောသဘော၊ အထူးထူး ရှုမြင်တတ်သော သဘော၊ ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့် သိတတ်သော သဘော။ (လမ်းမှားသို့ ပြေးသွားနေသော စိတ်ကိုလမ်းမှန်သို့ရောက်ရန် ထိုးနှင်တတ်သဖြင့်) နှင်တံ (တုတ်တပြာ) နှင့် တူသောသဘော၊ ပညာဟူသောအစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကိလေသာတို့ကို ဖြတ်တတ်သော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှုလက်နက်။ (မိမိဖြစ်ရာ ပုဂ္ဂိုလ်ကို မြင့်တက်စေတတ်သော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှုပြာသာဒ်။ (အဝိဇ္ဇာအမိုက်မှောင်ကို ပယ်ဖျောက်၍ ထွန်းလင်းစေတတ်သော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့်သိမှုအလင်း။ (ကြည်လင် တောက်ပသော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှုအရောင်။ (ထွန်းပြတတ်သော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှုတန်ဆောင်။ (ဖြစ်နိုင်ခဲ ရနိုင်ခဲ၍ နှစ်သက်ခြင်းကိုဖြစ်စေတတ်သော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု ပညာရတနာ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ'။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်း 'ဓမ္မဝိစယ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာ ဒိဋ္ဌိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၆-ပညိန္ဒြေကြည့်)

သမ္မာသင်္ကပ္ပ

၉၁။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် ကြံစည်ခြင်းသဘော၊ အထူးကြံစည်ခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်ခြင်းသဘော၊ စိတ်ကို အာရုံသို့ ရောက်စေခြင်းသဘော၊ အထူးရောက်စေခြင်း သဘော၊ စိတ်ကို အာရုံသို့ရှေးရှုတင်ပေးမှုသဘော၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

(ပဒ အမှတ် ၇-ဝိတက်ကြည့်)

သမ္မာဝါယာမ

၉၂။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယမ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၌ မှီသော အကြင် လုံ့လအားထုတ်မှု၊ ပျင်းရိခြင်းမှ ထွက်မြောက်မှု၊ အဆင့်ဆင့် တိုးတက်အားထုတ်မှု၊ အထက်သို့တက်၍ ကြိုးပမ်းမှု (အထက်တန်း ရောက်အောင်ကြိုးပမ်းမှု)၊ လုံ့လစိုက်မှု၊ ဆင်းရဲကို သည်းခံမှု၊ အပြင်းအထန် ကြိုးစားမှု၊ ခိုင်မြဲမှု၊ ဆောင်ထားမှု၊ မလျော့သော အားထုတ်မှုရှိသူ၏အဖြစ်၊ မချအပ်သော အလိုဆန္ဒရှိသူ၏အဖြစ်၊ မချအပ်သောတာဝန်ရှိသူ၏အဖြစ်၊ တာဝန်ကို ကောင်းစွာ ထမ်းဆောင်မှု၊ ရဲဝံ့သူ (ရဲရင့်သူ)တို့၏ အမှုအလုပ်၊ အစိုးတရအားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၃-ဝီရိယိန္ဒြေကြည့်)

သမ္မာသတိ

၉၃။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် အောက်မေ့မှု၊ အစဉ်အောက်မေ့မှု၊ တစ်ဖန် အောက်မေ့မှု၊ သတိဟူသော အောက်မေ့ပုံ အခြင်းအရာ၊ ဆောင်ပုံအခြင်းအရာ၊ မပေါ်သောအခြင်းအရာ (အာရုံ၌ စူးစိုက်မှု)၊ မမေ့ ပျောက်မှု၊ သတိဟူသော အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒ အမှတ်၁၄-သတိန္ဒြေကြည့်)

သမ္မာသမာဓိ

၉၄။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ်၏တည်မှု၊ ကောင်းစွာ တည်မှု၊ သက်ဝင်၍ တည်မှု၊ မရွေ့လျားမှု၊ မပျံ့လွင့်မှု၊ မရွေ့လျားသော စိတ်ရှိသူ၏အဖြစ် (စိတ်မရွေ့လျားမှု)၊ ငြိမ်သက်မှု၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ,ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။ ထိုအခါ၌ အင်္ဂါငါးပါးရှိသော ဤမဂ်သည် ဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၅-သမာဓိန္ဒြေကြည့်)

(ပညာ, ဝိတက်, ဝီရိယ, သတိ, ဧကဂ္ဂတာ မဂ္ဂင်တရားကိုယ်ငါးပါး။)

ဗလနိဒ္ဒေသ (ဗိုလ်ကို အကျယ်ပြခြင်း)

၉၅။ ထိုအခါ၌ ဗိုလ်ခုနစ်ပါးတို့ဟူသည် အဘယ်တို့နည်း။ သဒ္ဓါဗိုလ်, ဝီရိယဗိုလ်, သတိဗိုလ်, သမာဓိဗိုလ်, ပညာဗိုလ်, ဟိရီဗိုလ်, ဩတ္တပ္ပဗိုလ် ဤသည်တို့တည်း။

ဗလပဋိနိဒ္ဒေသ (ဗိုလ်ကို ထပ်၍ အကျယ်ပြခြင်း)

သဒ္ဓါဗိုလ်

၉၆။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်ယုံကြည်မှု၊ ယုံကြည်ပုံအခြင်းအရာ၊ သက်ဝင်ပုံအခြင်းအရာ၊ အလွန် ကြည်လင်မှု၊ 'သဒ္ဓါ' ဟူသော အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၂-သဒ္ဓိန္ဒြေကြည့်)

ဝီရိယဗိုလ်

၉၇။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ်ရဲဝံ့မှု (ရဲရင့်မှု) 'ဝီရိယဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၌ မှီသော အကြင် လုံ့လအားထုတ်မှု၊ ပျင်းရိခြင်းမှ ထွက်မြောက်မှု၊ အဆင့်ဆင့်တိုးတက်အားထုတ်မှု၊ အထက်သို့ တက်၍ ကြိုးပမ်းမှု (အထက်တန်းရောက်အောင် ကြိုးပမ်းမှု)၊ လုံ့လစိုက်မှု၊ ဆင်းရဲကို သည်းခံမှု၊ အပြင်းအထန် ကြိုးစားမှု၊ ခိုင်မြဲမှု၊ ဆောင်ထားမှု၊ မလျော့သောအားထုတ်မှုရှိသူ၏အဖြစ်၊ မချအပ်သော အလိုဆန္ဒရှိသူ၏အဖြစ်၊ မချအပ်သော တာဝန်ရှိ သူ၏အဖြစ်၊ တာဝန်ကို ကောင်းစွာ ထမ်းဆောင်မှု၊ ရဲဝံ့သူ (ရဲရင့်သူ)တို့၏ အမှုအလုပ်၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၃-ဝီရိယိန္ဒြေကြည့်)

သတိဗိုလ်

၉၈။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်အောက်မေ့မှု၊ အစဉ်အောက်မေ့မှု၊ တစ်ဖန် အောက်မေ့မှု၊ သတိဟူသော အောက်မေ့ပုံအခြင်းအရာ၊ ဆောင်ပုံအခြင်းအရာ၊ မပေါ်သော အခြင်းအရာ (အာရုံ၌ စူးစိုက်မှု)၊ မမေ့ ပျောက်မှု၊ သတိဟူသော အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာအောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ဟူသည်ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၄-သတိန္ဒြေကြည့်)

သမာဓိဗိုလ်

၉၉။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ်၏ တည်မှု၊ ကောင်းစွာ တည်မှု၊ သက်ဝင်၍ တည်မှု၊ မရွေ့လျားမှု၊ မပျံ့လွင့်မှု၊ မရွေ့လျားသော စိတ်ရှိသူ၏အဖြစ် (စိတ်မရွေ့လျားမှု)၊ ငြိမ်သက်မှု၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာ သမာဓိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၁-စိတ္တေဿကဂ္ဂတာကြည့်)

ပညာဗိုလ်

၁၀၀။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့်သိမှု 'ပညာဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု။ (ခွဲခွဲ ခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိခြင်းသဘော။ (အနိစ္စစသည်ကို) စိစစ်ခြင်းသဘော။ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြား အားဖြင့်စိစစ်ခြင်းသဘော။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော။ (အနိစ္စစသည်ကို) ကောင်း စွာမှတ်ခြင်းသဘော၊ ကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ ရှေးရှုကပ်၍ မှတ်ခြင်းသဘော၊ အသိဉာဏ်ရှိသူ၏ အဖြစ်၊ ကျွမ်းကျင် (လိမ္မာ) သူ၏အဖြစ်၊ သိမ်မွေ့သူ၏အဖြစ် (အနိစ္စစသည်ကို) ဝေဖန်တတ်သူ (ထင်ရှားပြတတ်သူ) ၏အဖြစ်။ (အနိစ္စစသည်ကို) ကြံစည်ခြင်းသဘော၊ နှိုင်းချိန်ခြင်းသဘော၊ မြေကြီးနှင့် တူသောသဘော၊ တစ်နည်း-ဟုတ်မှန်သော အနက်၌ မွေ့လျော်တတ်သော သဘော၊ ကိလေသာတို့ကို ညှဉ်းဆဲနှိပ်စက်တတ်သော သဘော၊ ထိုးထွင်း၍ သိမှု၌ ညွှတ်စေတတ်သော သဘော၊ အထူးထူး ရှုမြင်တတ်သော သဘော၊ ကောင်းစွာ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိတတ်သော သဘော။ (လမ်းမှားသို့ပြေးသွားနေသော စိတ်ကို လမ်းမှန်သို့ ရောက်ရန် ထိုးနှင်တတ်သဖြင့်) နှင်တံ (တုတ်တပြာ) နှင့်တူသောသဘော၊ ပညာဟူသော အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ မတုန်မလှုပ် (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကိလေသာတို့ကို ဖြတ်တတ်သော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှုလက်နက်။ (မိမိဖြစ်ရာ ပုဂ္ဂိုလ်ကို မြင့်တက်စေတတ်သော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှုပြာသာဒ်။ (အဝိဇ္ဇာ အမိုက်မှောင်ကို ပယ်ဖျောက်၍ ထွန်းလင်းစေတတ်သော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှုအလင်း။ (ကြည်လင်တောက်ပသော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှုအရောင်။ (ထွန်းပြတတ်သော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှုတန်ဆောင်။ (ဖြစ်နိုင်ခဲ ရနိုင်ခဲ၍ နှစ်သက်ခြင်းကို ဖြစ်စေတတ်သော) (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု ပညာရတနာ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ'။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော 'ဓမ္မဝိစယ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ်၁၆-ပညိန္ဒြေကြည့်)

ဟိရီဗိုလ်

၁၀၁။ ထိုအခါ၌ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်' ဟူသည်အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်သဘောတရားသည် ရှက်ထိုက်သောကာယဒုစရိုက်စသည်ကို ရှက်တတ်၏၊ ယုတ်မာသော အကုသိုလ်တရားများသို့ရောက်ခြင်း (ကျူးလွန်ခြင်း) ကို ရှက်တတ်၏။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်' ဟူသည် ဤသဘောပင်ဖြစ်၏။

ဩတ္တပ္ပဗိုလ်

၁၀၂။ ထိုအခါ၌ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်သဘောတရား သည်ကြောက်လန့်ထိုက်သော ကာယဒုစရိုက်စသည်မှ ကြောက်လန့်တတ်၏။ ယုတ်မာသော အကုသိုလ် တရားများသို့ ရောက်ခြင်း (ကျူးလွန်ခြင်း) မှ ကြောက်လန့်တတ်၏။ ထိုအခါ၌ မတုန်မလှုပ် ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။ ထိုအခါ၌ ဤဗိုလ်ခုနစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

(သဒ္ဓါ, ဝီရိယ, သတိ, သမာဓိ, ပညာ, ဟိရီ, ဩတ္တပ္ပ ဗိုလ် ၇-ပါးသရုပ်။)

ဟေတုနိဒ္ဒေသ (ဟိတ်ကို အကျယ်ပြခြင်း)

၁၀၃။ ထိုအခါ၌ ဟိတ်သုံးပါးတို့ဟူသည် အဘယ်တို့နည်း။

အလောဘ, အဒေါသ, အမောဟ ဤသုံးပါတို့တည်း။

ဟေတုပဋိနိဒ္ဒေသ (ဟိတ်ကို ထပ်၍ အကျယ်ပြခြင်း)

အလောဘ

၁၀၄။ ထိုအခါ၌ မလိုချင်မှု 'အလောဘ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်မလိုချင်ခြင်းသဘော၊ မလိုချင်ပုံအခြင်းအရာ၊ မလိုချင်တတ်သူ၏ အဖြစ်၊ မစွဲလမ်းခြင်း၊ မစွဲလမ်းပုံ အခြင်းအရာ၊ မစွဲလမ်းတတ်သူ၏အဖြစ်၊ မမက်မောမှု၊ ကုသိုလ်တို့၏ အခြေအမြစ်ဖြစ်သော မလိုချင်မှု 'အလောဘကုသလမူလ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မလိုချင်မှု 'အလောဘ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ် ၃၂-အလောဘကြည့်)

အဒေါသ

၁၀၅။ ထိုအခါ၌ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် မဖျက်ဆီးခြင်းသဘော၊ မဖျက်ဆီးပုံ အခြင်းအရာ၊ မဖျက်ဆီးတတ်သူ၏အဖြစ်၊ စိတ်မပျက်ဆီးမှု၊ စိတ်မပျက်စီးစေလိုမှု၊ ကုသိုလ်တို့၏ အခြေအမြစ်ဖြစ်သော မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသကုသလမူလ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

(ပဒအမှတ် ၃၃-အဒေါသကြည့်)

အမောဟ

၁၀၆။ ထိုအခါ၌ မတွေဝေမှု 'အမောဟ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု။ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိခြင်းသဘော။ပ။ မတွေဝေမှု။ (သစ္စာလေးပါး) တရားတို့ကို စိစစ်ခြင်းသဘော၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မတွေဝေမှု 'အမောဟ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ ထိုအခါ၌ ဤဟိတ်သုံးပါးတို့သည်ဖြစ်ကုန်၏။ (ပဒအမှတ်၁၆-ပညိန္ဒြေကြည့်)

ဖဿတစ်ပါး

၁၀၇။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ'တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်တွေ့ထိခြင်း သဘော၊ တွေ့ထိပုံအခြင်းအရာ၊ ကောင်းစွာ တွေ့ထိပုံအခြင်း အရာ၊ ကောင်းစွာတွေ့ထိတတ်သည်၏အဖြစ်သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ဝေဒနာတစ်ပါး

၁၀၈။ ထိုအခါ၌ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ'တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် စိတ်၌ မှီသော သာယာမှု၊ စိတ်၌ မှီသော ချမ်းသာမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော သာယာဖွယ်ကို ခံစားမှု၊ ချမ်းသာကို ခံစားမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့် ဖြစ်သော သာယာဖွယ်ကို ခံစားမှု၊ ချမ်းသာခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

သညာတစ်ပါး

၁၀၉။ ထိုအခါ၌ မှတ်သားမှု 'သညာ' တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်မှတ်သားမှု၊ မှတ်သားပုံအခြင်းအရာ၊ မှတ်သားတတ်သည်၏ အဖြစ် သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မှတ်သားမှု 'သညာ' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

စေတနာတစ်ပါး

၁၁၀။ ထိုအခါ၌ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ'တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် စေ့ဆော်မှု၊ ကောင်းစွာ စေ့ဆော်ပုံ အခြင်းအရာ၊ စိတ်၏စေ့ဆော် တတ်သည်၏အဖြစ်သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

စိတ်တစ်ပါး

၁၁၁။ ထိုအခါ၌ စိတ်တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် စိတ်။ (အာရုံသို့ ညွတ်၍) သိတတ်သော သဘော၊ သိခြင်းသဘော၊ စိတ်နှလုံး ဖြူစင် သော သဘော၊ သိမှုသဘော၊ သိခြင်းဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရသိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ' ၊ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ၊ ထိုစိတ်အား လျောက်ပတ်သော အထူး သိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ စိတ်တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။

ဝေဒနာက္ခန္ဓာတစ်ပါး

၁၁၂။ ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ'တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ်၌ မှီသော သာယာမှု၊ စိတ်၌ မှီသော ချမ်းသာမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာတွေ့ထိမှုကြောင့် ဖြစ်သော သာယာဖွယ်ကို ခံစားမှု၊ ချမ်းသာကို ခံစားမှု၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာတွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော သာယာဖွယ် ခံစားမှု၊ ချမ်းသာခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

သညာက္ခန္ဓာတစ်ပါး

၁၁၃။ ထိုအခါ၌ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် မှတ်သားမှု၊ မှတ်သားပုံ အခြင်းအရာ၊ မှတ်သားတတ်သည်၏အဖြစ်သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' တစ်ပါးဟူသည်ဤသဘော ဖြစ်၏။

သင်္ခါရက္ခန္ဓာတစ်ပါး

၁၁၄။ ထိုအခါ၌ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

(ထိုအခါ၌) တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' ၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ၊ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿ ကဂ္ဂတာ' ၊ အစိုးတရယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' ၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' ၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' ၊ မလိုချင်မှု 'အလောဘ' ၊ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ' ၊ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ' ၊ စိတ်မပျက်စီးမှု 'အဗျာပါဒ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ'။ (ကာယဒုစရိုက်စသောမကောင်းမှုမှ) ရှက်မှု 'ဟိရီ'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ' ၊ စေတသိက် အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'ကာယပဿဒ္ဓိ' ၊ စိတ်၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'စိတ္တပဿဒ္ဓိ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'ကာယလဟုတာ' ၊ စိတ်၏ လျင်မြန် ပေါ့ပါးမှု 'စိတ္တလဟုတာ' ၊ စေတသိက် အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ နူးညံ့မှု 'ကာယမုဒုတာ' ၊ စိတ်၏ နူးညံ့မှု 'စိတ္တမုဒုတာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ခံ့မှု 'ကာယကမ္မညတာ' ၊ စိတ်၏ ခံ့မှု 'စိတ္တကမ္မညတာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ အလေ့ အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'ကာယပါဂုညတာ' ၊ စိတ်၏အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'စိတ္တပါဂုညတာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'ကာယုဇုကတာ' ၊ စိတ်၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'စိတ္တုဇုကတာ' ၊ အောက်မေ့မှု 'သတိ' ၊ ကောင်းစွာ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'သမ္ပဇည' ၊ ငြိမ်သက်မှု 'သမထ' ၊ အထူးထူး ရှုမြင်မှု 'ဝိပဿနာ' ၊ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် (ရှိ၏)။ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ကိုချန်ထား၍ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ အထူး သိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ကိုချန်ထား၍ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကိုစွဲ၍ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ,သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည် ရှိကုန် ၏။ ထိုအခါ၌ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

ဝိညာဏက္ခန္ဓာတစ်ပါး

၁၁၅။ ထိုအခါ၌ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ'တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် စိတ်။ (အာရုံသို့ညွှတ်၍) သိတတ်သော သဘော၊ သိခြင်းသဘော၊ စိတ်နှလုံး၊ ဖြူစင်သော သဘော၊ သိမှုသဘော၊ သိခြင်းဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရသိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ' ၊ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာ ဏက္ခန္ဓာ' ၊ ထိုစိတ်အား လျောက်ပတ်သော အထူးသိမှု သဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် (ရှိ၏)။ ထို အခါ၌ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

မနောယတနတစ်ပါး

၁၁၆။ ထိုအခါ၌ သိမှုဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန'တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် စိတ်။ (အာရုံသို့ ညွှတ်၍) သိတတ် သော သဘော၊ သိခြင်းသဘော၊ စိတ်နှလုံး၊ ဖြူစင်သော သဘော၊ သိမှုသဘော၊ သိခြင်းဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရသိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ' ၊ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာ ဏက္ခန္ဓာ' ၊ ထိုစိတ်အား လျောက်ပတ်သော အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် (ရှိ၏)။ ထို အခါ၌ သိမှုဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

မနိန္ဒြေတစ်ပါး

၁၁၇။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ'တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင် စိတ်။ (အာရုံသို့ညွှတ်၍) သိတတ်သော သဘော၊ သိခြင်း သဘော၊ စိတ်နှလုံး၊ ဖြူစင်သော သဘော၊ သိမှုသဘော၊ သိခြင်းဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ' ၊ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ၊ ထိုစိတ်အား လျောက်ပတ်သောအထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။

မနောဝိညာဏဓာတ်တစ်ပါး

၁၁၈။ ထိုအခါ၌ အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်'တစ်ပါးဟူသည်အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်စိတ် (အာရုံသို့ ညွှတ်၍) သိတတ်သော သဘော၊ သိခြင်းသဘော၊ စိတ်နှလုံး၊ ဖြူစင်သော သဘော၊ သိမှုသဘော၊ သိခြင်းဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' ၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အထူးသိမှု 'ဝိညာဏ' ၊ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ၊ ထိုစိတ်အားလျောက်ပတ်သော အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အထူးသိမှု သဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ဓမ္မာယတနတစ်ပါး

၁၁၉။ ထိုအခါ၌ 'ဓမ္မာယတန'တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ၊ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ၊ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ 'ဓမ္မာယတန' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါး

၁၂၀။ ထိုအခါ၌ 'ဓမ္မဓာတ်'တစ်ပါးဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ၊ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ၊ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ 'ဓမ္မဓာတ်' တစ်ပါးဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကိုစွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ,မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ်တရား တို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

နိဒ္ဒေသ နှင့် ပဋိနိဒ္ဒေသဝါရ ပြီးပြီ။

ကောဋ္ဌာသဝါရ ပြီးပြီ။

------

သုညတဝါရ (ဓမ္မတို့၏ အတ္တမှ ဆိတ်သုဉ်းသည်ကို ပြရန် ဟောကြားခြင်း)

(က) ဥဒ္ဒေသဝါရ (အကျဉ်းချုပ် ဟောကြားခြင်း)

ကာမာဝစရကုသိုလ် ပဌမစိတ်

၁၂၁။ ဆက်ဦးအံ့၊ ထိုအခါ၌ ဓမ္မတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ခန္ဓာတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာယတနတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဓာတ်တို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာဟာရတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဣန္ဒြေတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဈာန်သည်ဖြစ်၏၊ မဂ်သည် ဖြစ်၏၊ ဗိုလ်တို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဟိတ်တို့သည်ဖြစ်ကုန်၏၊ ဖဿသည် ဖြစ်၏၊ ဝေဒနာသည် ဖြစ်၏၊ သညာသည် ဖြစ်၏၊ စေတနာသည် ဖြစ်၏၊ စိတ်သည် ဖြစ်၏၊ ဝေဒနာက္ခန္ဓာသည် ဖြစ်၏၊ သညာက္ခန္ဓာသည် ဖြစ်၏၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာသည် ဖြစ်၏၊ ဝိညာဏက္ခန္ဓာသည် ဖြစ်၏၊ မနာယတနသည် ဖြစ်၏၊ မနိန္ဒြေသည် ဖြစ်၏၊ မနောဝိညာဏဓာတ်သည့်ဖြစ်၏၊ ဓမ္မာယတနသည် ဖြစ်၏၊ ဓမ္မဓာတ်သည် ဖြစ်၏၊ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ် မည်ကုန်၏။

ဥဒ္ဒေသဝါရ ပြီးပြီ။

------

(ခ) နိဒ္ဒေသဝါရ (အကျယ်ဟောကြားခြင်း)

ဓမ္မများ

၁၂၂။ ထိုအခါ၌ အဘယ်ဓမ္မတို့သည် ဖြစ်ကုန်သနည်း။

ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ၊ မှတ်သားမှု အစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ၊ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ၊ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤဓမ္မတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

ခန္ဓာများ

၁၂၃။ ထိုအခါ၌ အဘယ်ခန္ဓာတို့သည် ဖြစ်ကုန်သနည်း။

ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ၊ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ၊ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ၊ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤခန္ဓာတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

အာယတနများ

၁၂၄။ ထိုအခါ၌ အဘယ်အာယတနတို့သည် ဖြစ်ကုန်သနည်း။

သိမှုဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယနတန' ၊ သဘာဝတရားဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'ဓမ္မာယတန' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤအာယတနတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

ဓာတ်များ

၁၂၅။ ထိုအခါ၌ အဘယ်ဓာတ်တို့သည် ဖြစ်ကုန်သနည်း။

အထူးသိမှု သဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' ၊ တရား သဘာဝ 'ဓမ္မဓာတ်' (စေတသိက်များ) သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤ ဓာတ်တို့သည်ဖြစ်ကုန်၏။

အာဟာရများ

၁၂၆။ ထိုအခါ၌ အဘယ်အထောက်အပံ့ 'အာဟာရ' တို့သည် ဖြစ်ကုန်သနည်း။

တွေ့ထိမှုဟူသော အထောက်အပံ့ 'ဖဿာဟာရ' ၊ စိတ်ကို ကောင်းစွာ စေ့ဆော်မှုဟူသော အထောက်အပံ့ 'မနောသေဉ္စတနာဟာရ' ၊ အထူးသိမှုဟူသော အထောက်အပံ့ 'ဝိညာဏာဟာရ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤအထောက်အပံ့ 'အာဟာရ' တို့ သည် ဖြစ်ကုန်၏။

ဣန္ဒြေများ

၁၂၇။ ထိုအခါ၌ အဘယ်ဣန္ဒြေတို့သည် ဖြစ်ကုန်သနည်း။

အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤဣန္ဒြေတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

ဈာန်

၁၂၈။ ထိုအခါ၌ အဘယ်ဈာန်သည် ဖြစ်သနည်း။

ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿ ကဂ္ဂတာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤဈာန်သည် ဖြစ်၏။

မဂ်

၁၂၉။ ထိုအခါ၌ အဘယ်မဂ်သည် ဖြစ်သနည်း။

ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ၊ ကောင်းစွာကြံစည်မှု သမ္မာသင်္ကပ္ပ' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' ၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာ သတိ' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤမဂ်သည် ဖြစ်၏။

ဗိုလ်များ

၁၃၀။ ထိုအခါ၌ အဘယ်ဗိုလ်တို့သည် ဖြစ်ကုန်သနည်း။

မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ်တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမ့မှ) မတုန်မလှုပ် ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤဗိုလ်တို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

ဟိတ်များ

၁၃၁။ ထိုအခါ၌ အဘယ်ဟိတ်တို့သည် ဖြစ်ကုန်သနည်း။

မလိုချင်မူ 'အလောဘ' ၊ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤဟိတ်တို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။

ဖဿ

၁၃၂။ ထိုအခါ၌ အဘယ်တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤတွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏။

ဝေဒနာ

၁၃၃။ ထိုအခါ၌ အဘယ်ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏။

သညာ

၁၃၄။ ထိုအခါ၌ အဘယ်မှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤမှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်၏။

စေတနာ

၁၃၅။ ထိုအခါ၌ အဘယ်စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤစေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏။

စိတ်

၁၃၆။ ထိုအခါ၌ အဘယ်သိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤသိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်၏။

ဝေဒနာက္ခန္ဓာ

၁၃၇။ ထိုအခါ၌ အဘယ်ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' သည် ဖြစ်၏။

သညာက္ခန္ဓာ

၁၃၈။ ထိုအခါ၌ အဘယ်မှတ်သားမှု အစု 'သညာက္ခန္ဓာ' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤမှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' သည် ဖြစ်၏။

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၁၃၉။ ထိုအခါ၌ အဘယ်ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' သည် ဖြစ်၏။

ဝိညာဏက္ခန္ဓာ

၁၄၀။ ထိုအခါ၌ အဘယ်အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤအထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' သည် ဖြစ်၏။

မနာယတန

၁၄၁။ ထိုအခါ၌ အဘယ်သိမှုဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤသိမှုဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'မနာယတန' သည် ဖြစ်၏။

မနိန္ဒြေ

၁၄၂။ ထိုအခါ၌ အဘယ်အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤအစိုးတရသိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏။

မနောဝိညာဏဓာတ်

၁၄၃။ ထိုအခါ၌ အဘယ်အထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် ဖြစ်သနည်း။

။ပ။ ထိုအခါ၌ ဤအထူးသိမှုသဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' သည် ဖြစ်၏။

ဓမ္မာယတန

၁၄၄။ ထိုအခါ၌ အဘယ်သဘောတရားဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'ဓမ္မာယတန' သည် ဖြစ်သနည်း။

ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ၊ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ၊ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤသဘောတရားဟူသော ဖြစ်ရာဌာန 'ဓမ္မာယတန' သည် ဖြစ်၏။

ဓမ္မဓာတ်

၁၄၅။ ထိုအခါ၌ အဘယ်တရားသဘာဝ 'ဓမ္မဓာတ်' သည် ဖြစ်သနည်း။

ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ၊ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ၊ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ဤ တရားသဘာဝ 'ဓမ္မဓာတ်' သည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ,ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

နိဒ္ဒေသဝါရ ပြီးပြီ။

သုညတဝါရ ပြီးပြီ။

(ကာမာဝစရကုသိုလ်) ပဌမစိတ် ပြီးပြီ။

------

ကာမာဝစရကုသိုလ်ဒုတိယစိတ်

၁၄၆။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ သောမနဿဝေဒနာနှင့် တကွဖြစ်သော ဉာဏ်နှင့်ယှဉ်သော သင်္ခါရနှင့် တကွဖြစ်သော ကာမာဝစရကုသိုလ် စိတ်သည် ရူပါရုံကိုဖြစ်စေ။ပ။ ဓမ္မာရုံကိုဖြစ်စေ အကြင် အကြင် တစ်ပါးပါးကို (အာရုံတစ်မျိုးမျိုးကို) အာရုံပြု၍ ဖြစ်ဆဲ ဖြစ်၏။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ကာမာဝစရကုသိုလ်) ဒုတိယစိတ် ပြီးပြီ။

------

ဓမ္မဝဝတ္ထာနဝါရ (တရားတို့ကို ပိုင်းခြား၍ ဟောကြားခြင်း)

(က) ဥဒ္ဒေသဝါရ (အကျဉ်းချုပ် ဟောကြားခြင်း)

ကာမာဝစရကုသိုလ်တတိယစိတ်

၁၄၇။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ သောမနဿနှင့် တကွဖြစ်သော ဉာဏ်နှင့် မယှဉ်သော ကာမာ ဝစရကုသိုလ်စိတ်သည်ရူပါရုံကိုဖြစ်စေ၊ သဒ္ဒါရုံကိုဖြစ်စေ၊ ဂန္ဓာရုံကိုဖြစ်စေ၊ ရသာရုံကိုဖြစ်စေ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံ ကိုဖြစ်စေ၊ ဓမ္မာရုံကိုဖြစ်စေ အကြင်အကြင် တစ်ပါးပါးကို (အာရုံတစ်မျိုးမျိုးကို) အာရုံပြု၍ ဖြစ်ဆဲဖြစ်၏။

တရားအကျဉ်း

ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏၊ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏၊ မှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏၊ သိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်၏၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' သည်ဖြစ်၏၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' သည် ဖြစ်၏၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' သည် ဖြစ်၏၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရသိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည်ဖြစ်၏၊ အစိုးတရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာတည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ်အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ်တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မလိုချင်မှု 'အလောဘ' သည် ဖြစ်၏၊ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' သည် ဖြစ်၏၊ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်မပျက်စီးမှု 'အဗျာပါဒ' သည် ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ရှက်မှု 'ဟိရီ' သည် ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ' သည်ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'ကာယပဿဒ္ဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'စိတ္တပဿဒ္ဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'ကာယလဟုတာ' သည်ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'စိတ္တလဟုတာ' သည် ဖြစ်၏။ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ နူးညံ့မှု 'ကာယမုဒုတာ' သည် ဖြစ်၏။ စိတ်၏ နူးညံ့မှု 'စိတ္တမုဒုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက် အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ခံ့မှု 'ကာယကမ္မညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ ခံ့မှု 'စိတ္တကမ္မညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'ကာယပါဂုညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'စိတ္တပါဂုညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ဖြောင့်မတ်မှု့'ကာယုဇုကတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'စိတ္တုဇုကတာ' သည် ဖြစ်၏၊ အောက်မေ့မှု 'သတိ' သည် ဖြစ်၏၊ ငြိမ်သက်မှု 'သမထ' သည် ဖြစ်၏၊ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ,ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။ပ။

ကောဋ္ဌာသဝါရ (စုပေါင်းဟောကြားခြင်း)

(က) ဥဒ္ဒေသဝါရ (အကျဉ်းချုပ်ဟောကြားခြင်း)

ကာမာဝစရကုသိုလ်တတိယစိတ်

ထိုအခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။ အာယတနနှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။ ဓာတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။ အာဟာရသုံးပါးတို့ သည် ဖြစ်ကုန်၏။ ဣန္ဒြေခုနစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။ ငါးပါးသောအင်္ဂါရှိသော ဈာန်သည် ဖြစ်၏။ လေးပါးသော အင်္ဂါရှိသောမဂ်သည် ဖြစ်၏။ ဗိုလ်ခြောက်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။ ဟိတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။ ဖဿတစ်ပါးသည်ဖြစ်၏။ပ။ ဓမ္မာယတနတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။ ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကိုစွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ,မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာသမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ်တရား တို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

ဥဒ္ဒေသဝါရ ပြီးပြီ။

------

(ခ) နိဒ္ဒေသဝါရ (အကျယ်ဟောကြားခြင်း)

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၁၄၈။ ။ပ။ ထိုအခါ၌ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

(ထိုအခါ၌) တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' ၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿ ကဂ္ဂတာ' ၊ အစိုးတရယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရတည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' ၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' ၊ ကောင်းစွာတည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' ၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်'။ (ကာယဒုစရိုက်စသောမကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ်ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ်ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' ၊ မလိုချင်မှု 'အလောဘ' ၊ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' ၊ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ' ၊ စိတ်မပျက်စီးမှု 'အဗျာပါဒ'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ရှက်မှု 'ဟိရီ'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'ကာယပဿဒ္ဓိ' ၊ စိတ် ၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'စိတ္တပဿဒ္ဓိ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'ကာယလဟုတာ' ၊ စိတ်၏ လျင်မြန် ပေါ့ပါးမှု 'စိတ္တလဟုတာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ နူးညံ့မှု 'ကာယမုဒုတာ' ၊ စိတ်၏ နူးညံ့မှု 'စိတ္တမုဒုတာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ခံ့မှု 'ကာယကမ္မညတာ' ၊ စိတ်၏ ခံ့မှု 'စိတ္တကမ္မညတာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'ကာယပါဂုညတာ' ၊ စိတ်၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'စိတ္တပါဂုညတာ' ၊ စေတသိက့်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'ကာယုဇုက တာ' ၊ စိတ်၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'စိတ္တုဇုကတာ' ၊ အောက်မေ့မှု 'သတိ' ၊ ငြိမ်သက်မှု 'သမထ' ၊ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် (ရှိ၏)။ ထို့ပြင်ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော (ဆိုင်ရာ) အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ် ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ,တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ်တရား တို့သည်ရှိကုန်၏။ ထိုအခါ၌ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။ပ။ ဤတရား တို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ကာမာဝစရကုသိုလ်) တတိယစိတ် ပြီးပြီ။

------

ကာမာဝစရကုသိုလ်စတုတ္ထစိတ်

၁၄၉။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ သောမနဿနှင့် တကွဖြစ်သော ဉာဏ်နှင့် မယှဉ်သော သင်္ခါရနှင့် တကွဖြစ်သော ကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ်သည် ရူပါရုံကိုဖြစ်စေ။ပ။ ဓမ္မာရုံကိုဖြစ်စေ အကြင်အကြင် တစ်ပါး ပါးကို (အာရုံတစ်မျိုးမျိုးကို) အာရုံပြု၍ ဖြစ်ဆဲဖြစ်၏။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ကာမာဝစရကုသိုလ်) စတုတ္ထစိတ် ပြီးပြီ။

------

ဓမ္မဝဝတ္ထာနဝါရ (တရားတို့ကို ပိုင်းခြား၍ ဟောကြားခြင်း)

(က) ဥဒ္ဒေသဝါရ (အကျဉ်းချုပ်ဟောကြားခြင်း)

ကာမာဝစရကုသိုလ်ပဉ္စမစိတ်

၁၅၀။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ဥပေက္ခာနှင့် တကွဖြစ်သော ဉာဏ်နှင့်ယှဉ်သော ကာမာဝစရ ကုသိုလ်စိတ်သည် ရူပါရုံကိုဖြစ်စေ၊ သဒ္ဒါရုံကိုဖြစ်စေ၊ ဂန္ဓာရုံကိုဖြစ်စေ၊ ရသာရုံကိုဖြစ်စေ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံကိုဖြစ် စေ၊ ဓမ္မာရုံကိုဖြစ်စေ အကြင်အကြင်တစ်ပါးပါးကို (အာရုံတစ်မျိုးမျိုးကို) အာရုံပြု၍ ဖြစ်ဆဲဖြစ်၏။

တရားအကျဉ်း

ထိုကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ် ဖြစ်သော အခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏၊ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏၊ မှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏၊ သိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်၏၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' သည် ဖြစ်၏၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' သည် ဖြစ်၏၊ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' သည်ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည်ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည်ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' သည်ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' သည်ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် ရဲရင့်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' သည်ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့်သိမှု 'ပညာဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်' သည်ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသောမကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မလိုချင်မှု 'အလောဘ' သည် ဖြစ်၏၊ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' သည် ဖြစ်၏၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ' သည်ဖြစ်၏၊ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်မပျက်စီးမှု 'အဗျာပါဒ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာသိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ရှက်မှု 'ဟိရီ' သည် ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'ကာယပဿဒ္ဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ငြိမ်းချမ်းမှု 'စိတ္တပဿဒ္ဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'ကာယလဟုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'စိတ္တလဟုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ နူးညံ့မှု 'ကာယမုဒုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ နူးညံ့မှု 'စိတ္တမုဒုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ခံ့မှု 'ကာယကမ္မည တာ' သည်ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ ခံ့မှု 'စိတ္တကမ္မညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သား ရမှု) 'ကာယပါဂုညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'စိတ္တပါဂုညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'ကာယုဇုကတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'စိတ္တုဇုကတာ' သည် ဖြစ်၏၊ အောက်မေ့မှု 'သတိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအား ဖြင့် သိမှု 'သမ္ပဇည' သည် ဖြစ်၏၊ ငြိမ်သက်မှု 'သမထ' သည် ဖြစ်၏၊ အထူးထူး ရှုမြင်မှု 'ဝိပဿနာ' သည် ဖြစ်၏၊ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကို စွဲ၍ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ,မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ်တရား တို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

------

ဖဿ၏ သဘော

၁၅၁။ ထိုကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ် ဖြစ်သော အခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ အကြင်တွေ့ထိမှု၊ တွေ့ထိပုံ အခြင်းအရာ၊ ကောင်းစွာ တွေ့ထိပုံအခြင်းအရာ၊ ကောင်းစွာ တွေ့ထိသည်၏ အဖြစ်သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ဟူသည်ဤသဘောဖြစ်၏။

ဥပေက္ခာဝေဒနာ၏သဘော

၁၅၂။ ထိုအခါ၌ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ ထိုခံစားမှု 'ဝေဒနာ' အား လျောက်ပတ်သော အထူးသိမှု သဘော 'မနောဝိညာဏဓာတ်' ၏ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့် ဖြစ်သော စိတ်၌ မှီသော သာယာဖွယ်လည်း မဟုတ်၊ မသာယာဖွယ်လည်းမဟုတ်သော အကြင်သဘော၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော ဆင်းရဲလည်း မဟုတ်၊ ချမ်းသာလည်း မဟုတ်သော အကြင် ခံစားခြင်းသဘော၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှု ကြောင့်ဖြစ်သော ၊ ဆင်းရဲလည်း မဟုတ်၊ ချမ်းသာလည်း မဟုတ်သော အကြင် ခံစားမှုသဘော သည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ပ။

ဥပေက္ခာ၏ သဘော

၁၅၃။ ထိုအခါ၌ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၌ မှီသော သာယာဖွယ်လည်း မဟုတ်, မသာယာဖွယ်လည်း မဟုတ်သော အကြင် သဘော၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော , ဆင်းရဲလည်း မဟုတ်၊ ချမ်းသာလည်း မဟုတ်သောအကြင်ခံစားခြင်းသဘော၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော ၊ ဆင်းရဲလည်းမဟုတ်၊ ချမ်းသာလည်း မဟုတ်သော အကြင်ခံစားမှု သဘောသည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။ပ။

ဥပေက္ခိန္ဒြေ၏ သဘော

၁၅၄။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခိန္ဒြေ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း။

ထိုအခါ၌ စိတ်၌ မှီသော သာယာဖွယ်လည်း မဟုတ်, မသာယာဖွယ်လည်း မဟုတ်သောအကြင်သဘော၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော ဆင်းရဲလည်း မဟုတ်၊ ချမ်းသာလည်းမဟုတ်သော အကြင်ခံစားခြင်း သဘော၊ စိတ်၏ ကောင်းစွာ တွေ့ထိမှုကြောင့်ဖြစ်သော ဆင်းရဲလည်းမဟုတ်, ချမ်းသာလည်းမဟုတ်သော အကြင်ခံစားမှုသဘောသည် (ရှိ၏)။ ထိုအခါ၌ အစိုးတရ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခိန္ဒြေ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ပ။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်သော အခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ,မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

နိဒ္ဒေသဝါရ ပြီးပြီ။

ဓမ္မဝဝတ္တာနဝါရ ပြီးပြီ။

------

ကောဋ္ဌာသဝါရ (စုပေါင်းဟောကြားခြင်း)

ကောဋ္ဌာသဝါရ (က) ဥဒ္ဒေသ

ထိုကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ် ဖြစ်သော အခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။ အာယတနနှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။ ဓာတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန် ၏။ အာဟာရသုံးပါးတို့သည်ဖြစ်ကုန်၏။ ဣန္ဒြေရှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။ အင်္ဂါလေးပါးရှိသော ဈာန် သည်ဖြစ်၏။ အင်္ဂါငါးပါးရှိသော မဂ်သည် ဖြစ်၏။ ဗိုလ်ခုနစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏။ ဟိတ်သုံးပါးတို့ သည်ဖြစ်ကုန်၏။ ဖဿတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။ပ။ ဓမ္မာယတနတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။ ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါး သည်ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကိုစွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ,မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ် တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

နိဒ္ဒေသဝါရ (အကျယ်ဟောကြားခြင်း)

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၁၅၅။ပ။ ထိုအခါ၌ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' ၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိ သည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' ၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရအားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့်သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' ၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' ၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' ၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' ၊ မတုန်မလှုပ် (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညာဗိုလ်'။ (ကာယ ဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' ၊ မလိုချင်မှု 'အလောဘ' ၊ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' ၊ မတွေဝေမှု 'အမောဟ' ၊ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ' ၊ စိတ်မပျက်စီးမှု 'အဗျာပါဒ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ရှက်မှု 'ဟိရီ' ၊ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'ကာယပဿဒ္ဓိ' ၊ စိတ်၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'စိတ္တပဿဒ္ဓိ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'ကာယလဟုတာ' ၊ စိတ်၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'စိတ္တလဟု တာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ နူးညံ့မှု 'ကာယမုဒုတာ' ၊ စိတ်၏နူးညံ့မှု 'စိတ္တမုဒုတာ' ၊ စေတသိက် အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ခံ့မှု 'ကာယကမ္မညတာ' ၊ စိတ်၏ ခံ့မှု 'စိတ္တကမ္မညတာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'ကာယပါဂုညတာ' ၊ စိတ်၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'စိတ္တပါဂုညတာ' ၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'ကာယုဇုကတာ' ၊ စိတ်၏ဖြောင့်မတ်မှု 'စိတ္တုဇုကတာ' ၊ အောက်မေ့မှု 'သတိ' ၊ ကောင်းစွာ (ခွဲခြားခြင်း) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'သမ္ပဇည' ၊ ငြိမ်သက်မှု 'သမထ' ၊ အထူးထူး ရှုမြင်မှု 'ဝိပဿနာ' ၊ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည်ရှိ၏။ ထို့ပြင်ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍၊ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍၊ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍။ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ထိုအခါ၌ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည်ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ကာမာဝစရကုသိုလ်) ပဉ္စမစိတ် ပြီးပြီ။

------

ကာမာဝစရကုသိုလ် ဆဋ္ဌမစိတ်

၁၅၆။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ဥပေက္ခာနှင့် တကွဖြစ်သော ဉာဏ်နှင့် ယှဉ်သော သင်္ခါရနှင့် တကွဖြစ်သော ကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ်သည် ရူပါရုံကိုဖြစ်စေ။ပ။ ဓမ္မာရုံကိုဖြစ်စေ အကြင်အကြင် တစ် ပါးပါးကို (အာရုံတစ်မျိုးမျိုးကို) အာရုံပြု၍ ဖြစ်ဆဲဖြစ်၏။ ထိုကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်သော အခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ကာမာဝစရကုသိုလ်) ဆဋ္ဌမစိတ် ပြီးပြီ။

------

၁-တရားတို့ကို ပိုင်းခြား၍ ဟောကြားခြင်း 'ဓမ္မဝဝတ္ထာနဝါရ'

(က) အကျဉ်းချုပ်ဟောကြားခြင်း 'ဥဒ္ဒေသဝါရ'

ကာမာဝစရကုသိုလ်သတ္တမစိတ်

၁၅၇။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း၊ အကြင်အခါ၌ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' နှင့် တကွဖြစ်သော , ဉာဏ်နှင့် မယှဉ် သော ကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ်သည်ရူပါရုံကိုဖြစ်စေ၊ သဒ္ဒါရုံကိုဖြစ်စေ၊ ဂန္ဓာရုံကိုဖြစ်စေ၊ ရသာရုံကိုဖြစ်စေ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံကိုဖြစ်စေ၊ ဓမ္မာရုံကိုဖြစ်စေအကြင်အကြင် တစ်ပါးပါးကို (အာရုံတစ်မျိုးမျိုးကို) အာရုံပြု၍ ဖြစ် ဆဲဖြစ်၏။

တရားအကျဉ်းသရုပ်

ထိုကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ် ဖြစ်သော အခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏၊ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏၊ မှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏၊ သိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်၏၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' သည် ဖြစ်၏၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' သည် ဖြစ်၏၊ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿ ကဂ္ဂတာ' သည်ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုး တရ့စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာအားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ်ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်' သည် ဖြစ်၏၊ မလိုချင်မှု 'အလောဘ' သည် ဖြစ်၏၊ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ' သည် ဖြစ်၏၊ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျက်စီးစေလိုမှု 'အဗျာပါဒ' သည် ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသောမကောင်းမှုမှ) ရှက်မှု 'ဟိရီ' သည် ဖြစ်၏။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုုယ်) ၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'ကာယပဿဒ္ဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'စိတ္တပဿဒ္ဓိ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ လျင်မြန် ပေါ့ပါးမှု 'ကာယလဟုတာ' သည်ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ လျင်မြန် ပေါ့ပါးမှု 'စိတ္တလဟုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ နူးညံ့မှု 'ကာယမုဒုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ နူးညံ့မှု 'စိတ္တမုဒုတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ခံ့မှု 'ကာယကမ္မညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ ခံ့မှု 'စိတ္တကမ္မညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'ကာယပါဂုညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'စိတ္တပါဂုညတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'ကာယုဇုကတာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'စိတ္တုဇုကတာ' သည် ဖြစ်၏၊ အောက်မေ့မှု 'သတိ' သည် ဖြစ်၏၊ ငြိမ်သက်မှု 'သမထ' သည် ဖြစ်၏၊ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်သော အခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ,မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာ အာဇီဝဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။ပ။

၂-စုပေါင်းဟောကြားခြင်း 'ကောဋ္ဌာသဝါရ'

(က) ဥဒ္ဒေသ

ထိုအခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာယတနနှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဓာတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာဟာရသုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဣန္ဒြေခုနစ်ပါးတို့ သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အင်္ဂါလေးပါးရှိသော ဈာန်သည် ဖြစ်၏၊ အင်္ဂါလေးပါးရှိသော သုဂတိဘဝသို့ ရောက်ကြောင်း 'မဂ်' သည်ဖြစ်၏၊ ဗိုလ်ခြောက်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဟိတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဖဿ တစ်ပါးသည်ဖြစ်၏။ပ။ ဓမ္မာယတနတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်သော အခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ,မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည် ရှိကုန်၏၊ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ခ) အကျယ်ဟောကြားခြင်း 'နိဒ္ဒေသဝါရ'

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၁၅၈။ပ။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် အဘယ်သဘောဖြစ်သနည်း၊ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ'၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ'၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်'၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ'၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသောအာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ'၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒိ္ဓန္ဒြေ'၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ'၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ'၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ'၊ အစိုးတရစောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ'၊ ကောင်းစွာ ကြံစည်မှု 'သမ္မာသင်္ကပ္ပ'၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု့'သမ္မာဝါယာမ'၊ ကောင်းစွာ အောက်မေ့မှု 'သမ္မာသတိ'၊ ကောင်းစွာ တည်ကြည်မှု 'သမ္မာသမာဓိ'၊ မတုန်မလှုပ် ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓါဗိုလ်'၊ မတုန်မလှုပ် အားထုတ်မှု 'ဝီရိယဗိုလ်'၊ မတုန်မလှုပ် အောက်မေ့မှု 'သတိဗိုလ်'၊ မတုန်မလှုပ် တည်ကြည်မှု 'သမာဓိဗိုလ်'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ရှက်မှု 'ဟိရီဗိုလ်'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) မတုန်မလှုပ် ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပဗိုလ်'၊ မလိုချင်မှု 'အလောဘ'၊ မဖျက်ဆီးမှု 'အဒေါသ'၊ မမက်မောမှု 'အနဘိဇ္ဈာ'၊ မပျက်စီးစေလိုမှု 'အဗျာပါဒ'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ရှက်မှု 'ဟိရီ'။ (ကာယဒုစရိုက်စသော မကောင်းမှုမှ) ကြောက်လန့်မှု 'ဩတ္တပ္ပ'၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ငြိမ်းချမ်းမှု 'ကာယပဿဒ္ဓိ'၊ စိတ်၏ ငြိမ်းချမ်းမှု 'စိတ္တပဿဒ္ဓိ'၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ လျင်မြန်ပေါ့ပါးမှု 'ကာယလဟုတာ'၊ စိတ်၏ လျင်မြန် ပေါ့ပါးမှု 'စိတ္တလဟုတာ'၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏နူးညံ့မှု 'ကာယမုဒုတာ'၊ စိတ်၏ နူးညံ့မှု 'စိတ္တမုဒုတာ'၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ခံ့မှု 'ကာယကမ္မညတာ'၊ စိတ်၏ ခံ့မှု 'စိတ္တကမ္မညတာ'၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ အလေ့အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'ကာယပါဂုညာတာ'၊ စိတ်၏ အလေ့ အကျင့်ရှိမှု (ကျင့်သားရမှု) 'စိတ္တပါဂုညာတာ'၊ စေတသိက်အပေါင်း (ကိုယ်) ၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'ကာယုဇုကတာ'၊ စိတ်၏ ဖြောင့်မတ်မှု 'စိတ္တုဇုကတာ'၊ အောက်မေ့မှု 'သတိ'၊ ငြိမ်သက်မှု 'သမထ'၊ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ'၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် (ရှိ၏)။ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ'ကို ချန်ထား၍၊ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍၊ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍။ (ဆို အပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ,မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တ, သမ္မာအာဇီဝဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ပ။

ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ကာမာဝစရကုသိုလ်) သတ္တမစိတ် ပြီးပြီ။

------

ကာမာဝစရကုသိုလ်အဋ္ဌမစိတ်

၁၅၉။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' နှင့် တကွဖြစ်သော , ဉာဏ်နှင့် မယှဉ် သော, သင်္ခါရနှင့် တကွဖြစ်သော ကာမာဝစရကုသိုလ် စိတ်သည် ရူပါရုံကိုဖြစ်စေ။ပ။ ဓမ္မာရုံကိုဖြစ်စေ အကြင်အကြင် တစ်ပါးပါးကို (အာရုံတစ်မျိုးမျိုးကို) အာရုံပြု ၍ ဖြစ်ဆဲ ဖြစ်၏။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည် ကုန်၏။

(ကာမာဝစရကုသိုလ်) အဋ္ဌမစိတ် ပြီးပြီ။

မဟာကုသိုလ်စိတ်ရှစ်ပါး ပြီးပြီ။

ဒုတိယဘာဏဝါရ ပြီးပြီ။

------

ရူပါဝစရကုသိုလ်တရားစုကို ဝေဖန်ခြင်း 'ရူပါဝစရကုသလပဒဘာဇနီ'

(၁) ဈာန်လေးပါးဖြစ်ပုံကို ပြသော စတုက္ကနည်း

ရူပါဝစရကုသိုလ်ပဌမဈာန်စိတ်

၁၆၀။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ရူပဘုံ၌ ဖြစ်ခြင်းငှါ အကြောင်း (ဈာန်) ကို ပွါး၏။ (ရူပဘုံသို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော ဈာန်ကိုပွါး၏)၊ ကာမတို့မှ ကင်းဆိတ်၍သာလျှင်, အကုသိုလ်တရားတို့မှ ကင်းဆိတ်၍သာလျှင် ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' နှင့် တကွဖြစ်သော , နီဝရဏကင်းဆိတ်မှု ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော, နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' ရှိသော, ပထဝီကသိုဏ်းလျှင် အာရုံရှိသော ပဌမဈာန်သို့ ရောက်၍ (ပဌမဈာန်ကို ရရှိ၍)

နေ၏။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

ရူပါဝစရကုသိုလ်ပဌမဈာန်စိတ် ပြီးပြီ။

------

ရူပါဝစရကုသိုလ် ဒုတိယဈာန်စိတ်

၁၆၁။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ရူပဘုံ၌ ဖြစ်ခြင်းငှါ အကြောင်း (ဈာန်) ကို ပွါး၏။ (ရူပဘုံသို့ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော ဈာန်ကို ပွါး၏)၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' , သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ'တို့၏ ချုပ်ငြိမ်း လွန်မြောက်ခြင်းကြောင့်မိမိသန္တာန်၌ ဖြစ်သော , စိတ်ကို လွန်စွာ ကြည်လင်စေတတ် သော, မြတ်သည်ဖြစ်၍ ဖြစ်သော တည်ကြည်မှု 'သမာဓိ' ကို တိုးပွါးစေတတ်သော, ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' မရှိသော, သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' မရှိသော, တည်ကြည်မှု 'သမာဓိ' ကြောင့် ဖြစ်သော , နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' ရှိသော, ပထဝီကသိုဏ်းလျှင် အာရုံရှိသော ဒုတိယဈာန်သို့ ရောက်၍ (ဒုတိယဈာန်ကို ရရှိ၍) နေ၏။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏၊ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏၊ မှတ်သားမှု 'သညာ' သည်ဖြစ်၏၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏၊ သိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်၏၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' သည် ဖြစ်၏၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿဂ္ဂတာ' သည်ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည်ဖြစ်၏၊ အစိုး တရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ,တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။ပ။

စုပေါင်းဟောကြားခြင်း 'ကောဋ္ဌာသဝါရ'

(က) ဥဒ္ဒေသ

ထိုအခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာယတနနှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဓာတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာဟာရသုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဣန္ဒြေရှစ်ပါး တို့သည်ဖြစ်ကုန်၏၊ အင်္ဂါသုံးပါးရှိသော ဈာန်သည် ဖြစ်၏၊ အင်္ဂါလေးပါးရှိသော ကာမမှ ထွက်မြောက် ကြောင်း'မဂ်' သည် ဖြစ်၏၊ ဗိုလ်ခုနစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဟိတ်သုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဖဿတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။ပ။ ဓမ္မာယတန တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည် ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ခ) အကျယ်ဟောကြားခြင်း 'နိဒ္ဒေသဝါရ'

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၁၆၂။ပ။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' ၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ၊ စိတ်၏တစ်ခု တည်းသောအာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' ၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲ့ခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ၊ ကောင်းစွာသိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ'။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် (ရှိ၏)။ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ကိုချန်ထား၍ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ကိုချန်ထား၍ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။ပ။

ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည် ကုန်၏။

ရူပါဝစရကုသိုလ် ဒုတိယဈာန်စိတ် ပြီးပြီ။

------

အကျဉ်းချုပ် ဟောကြားခြင်း 'ဥဒ္ဒေသဝါရ'

ရူပါဝစရကုသိုလ် တတိယဈာန်စိတ်

၁၆၃။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ရူပဘုံ၌ ဖြစ်ခြင်းငှါ အကြောင်း (ဈာန်) ကိုပွါး၏ (ရူပဘုံသို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော ဈာန်ကိုပွါး၏)၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ကို စက်ဆုပ်ခြင်း ကြောင့် လည်းကောင်း၊ လျစ်လျူရှုသည်ဖြစ်၍လည်းကောင်း၊ အောက်မေ့မှု 'သတိ' နှင့် ပြည့်စုံသည်ဖြစ်၍ လည်းကောင်း၊ ကောင်းစွာ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့်သိမှု 'သမ္ပဇည' နှင့် ပြည့်စုံသည် ဖြစ်၍ လည်းကောင်း နေ၏၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' ကိုလည်း ကိုယ်ဖြင့်ခံစား၏၊ အကြင် တတိယဈာန်ကြောင့် ထိုတတိယဈာန်ရပုဂ္ဂိုလ်ကို ဘုရားအစ ရှိသော အရိယာတို့သည် ''လျစ်လျူရှုနိုင်ပါပေစွ၊ အောက်မေ့မှု 'သတိ' ရှိပါပေစွ၊ ချမ်းသာစွာ နေလေ့ရှိပါပေစွ'' ဟုချီးကျူးတော်မူကြကုန်၏။ ပထဝီကသိုဏ်းလျှင် အာရုံရှိသော ထိုတတိယဈာန်သို့ ရောက်၍ (တတိယဈာန်ကို ရရှိ၍) နေ၏။

တရားအကျဉ်း

ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏၊ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏၊ မှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏၊ သိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်၏၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရအောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည်ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာ ဝါယာမ' သည်ဖြစ်၏။ (သမ္မာသတိ, သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျံ့လွင့်မှု,'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။ပ။

စုပေါင်းဟောကြားခြင်း 'ကောဋ္ဌာသဝါရ'

(က) ဥဒ္ဒေသ

ထိုအခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာယတနနှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဓာတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာဟာရသုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဣန္ဒြေရှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အင်္ဂါနှစ်ပါးရှိသော ဈာန်သည် ဖြစ်၏၊ အင်္ဂါလေးပါးရှိသော ကာမမှ ထွက်မြောက်ကြောင်း 'မဂ်' သည့်ဖြစ်၏၊ ဗိုလ်ခုနစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဟိတ်သုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဖဿတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။ပ။ ဓမ္မာယတနတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ခ) အကျယ်ဟောကြားခြင်း 'နိဒ္ဒေသဝါရ'

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၁၆၄။ပ။ ထိုအခါ၌ ပြုပြင်မှုအစု'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' ၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏ အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' ၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရအောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့်သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ၊ ကောင်းစွာအားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ'။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် (ရှိ၏)။ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ,မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ထိုအခါ၌ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ် မည်ကုန်၏။

ရူပါဝစရကုသိုလ် တတိယဈာန်စိတ် ပြီးပြီ။

------

ရူပါဝစရကုသိုလ် စတုတ္ထဈာန်စိတ်

၁၆၅။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ရူပဘုံ၌ ဖြစ်ခြင်းငှါ အကြောင်း (ဈာန်) ကို ပွါး၏ (ရူပဘုံသို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော ဈာန်ကို ပွါး၏)၊ ကိုယ်ချမ်းသာမှု 'သုခ' ကိုလည်း ပယ်ရှားခြင်းကြောင့် ကိုယ်ဆင်းရဲမှု 'ဒုက္ခ' ကိုလည်း ပယ်ရှားခြင်းကြောင့်ရှေးဦးကပင်လျှင် စိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿ' စိတ် ဆင်းရဲမှု 'ဒေါမနဿ'တို့၏ ချုပ်ငြိမ်းခြင်းကြောင့်ဆင်းရဲမှု 'ဒုက္ခ' လည်း မရှိ၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' လည်း မရှိသော, လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' သည်ဖြစ်စေအပ်သော အောက်မေ့မှု 'သတိ' ၏ ထက်ဝန်းကျင် စင်ကြယ် ခြင်းရှိသော, ပထဝီကသိုဏ်းလျှင်အာရုံရှိသော စတုတ္ထဈာန်သို့ ရောက်၍ (စတုတ္ထဈာန်ကို ရရှိ၍) နေ၏။

တရားအကျဉ်းသရုပ်

ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏၊ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏၊ မှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏၊ သိမှု 'စိတ် ' သည် ဖြစ်၏၊ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည် ၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရတည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' သည်ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခိန္ဒြေ ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် ဖြစ်၏။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ,့တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ် မည်ကုန်၏။ပ။

စုပေါင်းဟောကြားခြင်း 'ကောဋ္ဌာသဝါရ'

(က) ဥဒ္ဒေသ

ထိုအခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာယတနနှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဓာတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာဟာရသုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဣန္ဒြေရှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အင်္ဂါနှစ်ပါးရှိသော ဈာန်သည် ဖြစ်၏၊ အင်္ဂါလေးပါးရှိသော ကာမမှ ထွက်မြောက် ကြောင်း 'မဂ်' သည်ဖြစ်၏၊ ဗိုလ်ခုနစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဟိတ်သုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဖဿ တစ်ပါး သည်ဖြစ်၏။ပ။ ဓမ္မာယတနတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကိုစွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ခ) အကျယ်ဟောကြားခြင်း 'နိဒ္ဒေသဝါရ'

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၁၆၆။ပ။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' ၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည် ၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' ၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရအောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့်သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ၊ ကောင်းစွာအားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ'။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် (ရှိ၏)။ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ,မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ် မည်ကုန်၏။

ရူပါဝစရကုသိုလ် စတုတ္ထဈာန်စိတ် ပြီးပြီ။

ဈာန်လေးပါးဖြစ်ပုံကို ပြသော စတုက္ကနည်း ပြီးပြီ။

------

(၂) ဈာန်ငါးပါးဖြစ်ပုံကို ပြသော ပဉ္စကနည်း

ရူပါဝစရကုသိုလ်ပဌမဈာန်စိတ်

၁၆၇။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင် အခါ၌ ရူပဘုံဖြစ်ခြင်းငှါ အကြောင်း (ဈာန်) ကို ပွါး၏ (ရူပဘုံသို့ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော ဈာန်ကို ပွါး၏)၊ ကာမတို့မှ ကင်းဆိတ်၍သာလျှင်။ပ။ ပထဝီကသိုဏ်း လျှင် အာရုံရှိသော ပဌမဈာန်သို့ ရောက်၍ (ပဌမဈာန်ကို ရရှိ၍) နေ၏။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည်ဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

ရူပါဝစရကုသိုလ် ပဌမဈာန်စိတ် ပြီးပြီ။

------

ရူပါဝစရကုသိုလ်ဒုတိယဈာန်စိတ်

၁၆၈။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ရူပဘုံ၌ ဖြစ်ခြင်းငှါ အကြောင်း (ဈာန်) ကို ပွါး၏ (ရူပဘုံသို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော ဈာန်ကိုပွါး၏)၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' ကား မရှိ၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' မျှသာရှိသော, တည်ကြည်မှု 'သမာဓိ' ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာသော, နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' , ချမ်းသာမ 'သုခ' ရှိသော, ပထဝီ ကသိုဏ်းလျှင် အာရုံရှိသော ဒုတိယဈာန်သို့ ရောက်၍ (ဒုတိယဈာန်ကို ရရှိ၍) နေ၏။

တရားအကျဉ်းသရုပ်

ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏၊ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏၊ မှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏၊ သိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်၏၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' သည် ဖြစ်၏၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' သည် ဖြစ်၏၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် ဖြစ်၏။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ,တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည် ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။ပ။

စုပေါင်းဟောကြားခြင်း 'ကောဋ္ဌာသဝါရ'

(က) ဥဒ္ဒေသ

ထိုအခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာယတနနှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဓာတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာဟာရသုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဣန္ဒြေရှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အင်္ဂါလေးပါးရှိသော ဈာန်သည် ဖြစ်၏၊ အင်္ဂါလေးပါးရှိသော ကာမမှ ထွက်မြောက်ကြောင်း 'မဂ်' သည်ဖြစ်၏၊ ဗိုလ်ခုနစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဟိတ်သုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဖဿတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။ပ။ ဓမ္မာယတနတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ,တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ် မည်ကုန်၏။

(ခ) အကျယ်ဟောကြားခြင်း 'နိဒ္ဒေသဝါရ'

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၁၆၉။ပ။ ထိုအခါ၌ ပြုပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' ၊ သုံးသပ်မှု 'ဝိစာရ' ၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ၊ စိတ်၏တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' ၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရအားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ'။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် (ရှိ၏)။ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော,အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည် ရှိကုန်၏။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ပ။

ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

ရူပါဝစရကုသိုလ် ဒုတိယဈာန်စိတ် ပြီးပြီ။

------

ရူပါဝစရကုသိုလ် တတိယဈာန်စိတ်

၁၇၀။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ရူပဘုံ၌ ဖြစ်ခြင်းငှါ အကြောင်း (ဈာန်) ကို ပွါး၏ (ရူပဘုံသို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော ဈာန်ကို ပွါး၏)၊ ကြံစည်မှု 'ဝိတက်' , သုံးသပ်မ ှု 'ဝိစာရ'တို့၏ ချုပ်ငြိမ်းလွန် မြောက်ခြင်းကြောင့်။ပ။ ပထဝီကသိုဏ်းလျှင် အာရုံရှိသော တတိယဈာန်သို့ ရောက်၍ (တတိယဈာန်ကို ရရှိ၍) နေ၏။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏၊ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏၊ မှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏၊ သိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်၏၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' သည် ဖြစ်၏၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' သည်ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' သည်ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည်ဖြစ်၏၊ အစိုးတရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် ဖြစ်၏။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ,တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။ပ။

စုပေါင်းဟောကြားခြင်း 'ကောဋ္ဌာသဝါရ'

(က) ဥဒ္ဒေသ

ထိုအခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာယတနနှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဓာတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာဟာရသုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဣန္ဒြေရှစ်ပါးတို့သည်ဖြစ်ကုန်၏၊ အင်္ဂါသုံးပါးရှိသော ဈာန်သည် ဖြစ်၏၊ အင်္ဂါလေးပါးရှိသော ကာမမှ ထွက်မြောက်ကြောင်း'မဂ်' သည် ဖြစ်၏၊ ဗိုလ်ခုနစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဟိတ်သုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဖဿတစ်ပါးသည်ဖြစ်၏။ပ။ ဓမ္မာယတန တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ခ) အကျယ်ဟောကြားခြင်း 'နိဒ္ဒေသဝါရ'

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၁၇၁။ပ။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' ၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသောအာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' ၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြား ခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ၊ ကောင်းစွာသိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ'။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် (ရှိ၏)။ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား ၍ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ကိုချန်ထား၍ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍့ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည်ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

ရူပါဝစရကုသိုလ် တတိယဈာန်စိတ် ပြီးပြီ။

------

ရူပါဝစရကုသိုလ် စတုတ္ထဈာန်စိတ်

၁၇၂။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ရူပဘုံ၌ ဖြစ်ခြင်းငှါ အကြောင်း (ဈာန်) ကို ပွါး၏ (ရူပဘုံသို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော ဈာန်ကိုပွါး၏)၊ နှစ်သက်မှု 'ပီတိ' ကို စက်ဆုပ်ခြင်းကြောင့် လည်းကောင်း။ပ။ ပထဝီကသိုဏ်းလျှင် အာရုံရှိသောစတုတ္ထဈာန်သို့ ရောက်၍ (စတုတ္ထဈာန်ကို ရရှိ၍) နေ၏။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏၊ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏၊ မှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏၊ သိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်၏၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ တစ် ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရစိတ်ချမ်းသာမှု 'သောမနဿိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည် ဖြစ်၏။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျံ့လွင်းမှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။ ယေဝါပနကတရားမျာ။ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ,တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။ပ။

စုပေါင်းဟောကြားခြင်း 'ကောဋ္ဌာသဝါရ'

(က) ဥဒ္ဒေသ

ထိုအခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာယတနနှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဓာတ် နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာဟာရသုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဣန္ဒြေရှစ်ပါး တို့သည်ဖြစ်ကုန်၏၊ အင်္ဂါနှစ်ပါးရှိသော ဈာန်သည် ဖြစ်၏၊ အင်္ဂါလေးပါးရှိသော ကာမမှ ထွက်မြောက် ကြောင်း'မဂ်' သည် ဖြစ်၏၊ ဗိုလ်ခုနစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဟိတ်သုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဖဿတစ်ပါးသည်ဖြစ်၏။ပ။ ဓမ္မာယတနတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ,တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ခ) အကျယ်ဟောကြားခြင်း 'နိဒ္ဒေသဝါရ'

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၁၇၃။ပ။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း၊ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ'၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ'၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ'၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ'၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ'၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ'၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ'၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ'၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ'၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ'၊ ကောင်းစွာအားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ'။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ'၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် (ရှိ၏)၊ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ'ကို ချန်ထား၍ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ,မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် ဤသဘော ဖြစ်၏။။ပ။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ် မည်ကုန်၏။

ရူပါဝစရကုသိုလ် စတုတ္ထဈာန်စိတ် ပြီးပြီ။

------

ရူပါဝစရကုသိုလ်ပဉ္စမဈာန်စိတ်

၁၇၄။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ရူပဘုံ၌ ဖြစ်ခြင်းငှါ အကြောင်း (ဈာန်) ကို ပွါး၏။ (ရူပဘုံသို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော ဈာန်ကိုပွါး၏)၊ ချမ်းသာမှု 'သုခ' ကိုလည်း ပယ်ခြင်းကြောင့်။ပ။ ပထဝီ ကသိုဏ်းလျှင် အာရုံရှိသောပဉ္စမဈာန်သို့ ရောက်၍ (ပဉ္စဈာန်ကို ရရှိ၍) နေ၏။

တရားအကျဉ်း

ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏၊ ခံစားမှု 'ဝေဒနာ' သည် ဖြစ်၏၊ မှတ်သားမှု 'သညာ' သည် ဖြစ်၏၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' သည် ဖြစ်၏၊ သိမှု 'စိတ်' သည် ဖြစ်၏၊ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခာ' သည် ဖြစ်၏၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' သည်ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ အောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့် သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ သိမှု 'မနိန္ဒြေ' သည်ဖြစ်၏၊ အစိုတရ လျစ်လျူရှုမှု 'ဥပေက္ခိန္ဒြေ' သည် ဖြစ်၏၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' သည်ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' သည် ဖြစ်၏၊ ကောင်းစွာ အားထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ' သည်ဖြစ်၏။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' သည် ဖြစ်၏၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည်ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ,တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင်နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ် မည်ကုန်၏။ပ။

စုပေါင်းဟောကြားခြင်း 'ကောဋ္ဌာသဝါရ'

(က) ဥဒ္ဒေသ

ထိုအခါ၌ ခန္ဓာလေးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာယတနနှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဓာတ်နှစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ အာဟာရသုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဣန္ဒြေရှစ်ပါး တို့သည်ဖြစ်ကုန်၏၊ အင်္ဂါနှစ်ပါးရှိသော ဈာန်သည် ဖြစ်၏၊ အင်္ဂါလေးပါးရှိသော ကာမမှ ထွက်မြောက် ကြောင်း'မဂ်' သည် ဖြစ်၏၊ ဗိုလ်ခုနစ်ပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဟိတ်သုံးပါးတို့သည် ဖြစ်ကုန်၏၊ ဖဿတစ်ပါးသည်ဖြစ်၏။ပ။ ဓမ္မာယတနတစ်ပါးသည် ဖြစ်၏၊ ဓမ္မဓာတ်တစ်ပါးသည် ဖြစ်၏။

ယေဝါပနကတရားများ

ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော တရားတို့မှ) တစ်မျိုးတခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ,တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည်ရှိကုန်၏။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

(ခ) အကျယ်ဟောကြားခြင်း 'နိဒ္ဒေသဝါရ'

သင်္ခါရက္ခန္ဓာ

၁၇၅။ပ။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် အဘယ်သဘော ဖြစ်သနည်း။

တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' ၊ စေ့ဆော်မှု 'စေတနာ' ၊ စိတ်၏ တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်၏အဖြစ် 'စိတ္တေဿကဂ္ဂတာ' ၊ အစိုးတရ ယုံကြည်မှု 'သဒ္ဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ အားထုတ်မှု 'ဝီရိယိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရအောက်မေ့မှု 'သတိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ တည်ကြည်မှု 'သမာဓိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ (ခွဲခွဲခြားခြား) အပြားအားဖြင့်သိမှု 'ပညိန္ဒြေ' ၊ အစိုးတရ စောင့်ရှောက်မှု 'ဇီဝိတိန္ဒြေ' ၊ ကောင်းစွာ သိမြင်မှု 'သမ္မာဒိဋ္ဌိ' ၊ ကောင်းစွာအား ထုတ်မှု 'သမ္မာဝါယာမ'။ (သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ)။ပ။ ချီးမြှောက်မှု 'ပဂ္ဂါဟ' ၊ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် (ရှိ၏)၊ ထို့ပြင် ထိုအခါ၌ ခံစားမှုအစု 'ဝေဒနာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ မှတ်သားမှုအစု 'သညာက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ အထူးသိမှု (စိတ်) အစု 'ဝိညာဏက္ခန္ဓာ' ကို ချန်ထား၍ (ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသောတရားတို့မှ) တစ် မျိုးတခြားလည်း ဖြစ်ကုန်သော, အကြောင်းကို စွဲ၍ ဖြစ်ကုန်သော (ဆန္ဒ, အဓိမောက္ခ, မနသိကာရ, တတြမဇ္ဈတ္တတာဟူသော) အကြင် နာမ်တရားတို့သည် ရှိကုန်၏။ ထိုအခါ၌ ပြု ပြင်မှုအစု 'သင်္ခါရက္ခန္ဓာ' ဟူသည် ဤသဘောဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည်ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

ဈာန်ငါးပါးဖြစ်ပုံကို ပြသော ပဉ္စကနည်း ပြီးပြီ။

------

အကျင့်လေးပါး 'စတေဿာ ပဋိပဒါ'

ဒုက္ခပဋိပဒါဒန္ဓာဘိညဈာန်

၁၇၆။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ရူပဘုံ၌ ဖြစ်ခြင်းငှါ အကြောင်း (ဈာန်) ကို ပွါး၏ (ရူပဘုံသို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော ဈာန်ကို ပွါး၏)၊ ကာမတို့မှ ကင်းဆိတ်၍သာလျှင်။ပ။ ဆင်းရဲငြိုငြင်သော အကျင့်၊ နုန့်နှေးသော အသိဉာဏ်ရှိသော,ပထဝီကသိုဏ်းလျှင် အာရုံရှိသော ပဌမဈာန်သို့ ရောက်၍ (ပဌဈာန်ကို ရရှိ၍) နေ၏။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည်ကုသိုလ်မည်ကုန်၏။

ဒုက္ခပဋိပဒါခိပ္ပါဘိညဈာန်

၁၇၇။ အဘယ်တရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်သနည်း။

အကြင်အခါ၌ ရူပဘုံ၌ ဖြစ်ခြင်းငှါ အကြောင်း (ဈာန်) ကို ပွါး၏ (ရူပဘုံသို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော ဈာန်ကို ပွါး၏)၊ ကာမတို့မှ ကင်းဆိတ်၍သာလျှင်။ပ။ ဆင်းရဲငြိုငြင်သော အကျင့်၊ လျင်မြန်သော အသိဉာဏ်ရှိသော,ပထဝီကသိုဏ်းလျှင် အာရုံရှိသော ပဌမဈာန်သို့ ရောက်၍ (ပဌဈာန်ကို ရရှိ၍) နေ၏။ ထိုအခါ၌ တွေ့ထိမှု 'ဖဿ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ မပျံ့လွင့်မှု 'အဝိက္ခေပ' သည် ဖြစ်၏။ပ။ ဤတရားတို့သည် ကုသိုလ်မည်ကုန်&