1599 – ဘုရင့်နောင်ရဲ့ အုတ်ဂူကို ဒဂုံ (ရန်ကုန်) မှာ မြှုပ်ထားခဲ့တယ်တဲ့ ခင်ဗျ။ ဒါဆို ဘယ်နားမှာလဲ?

ဒီနေ့ ဇန်နဝါရီလ ၁၂ ရက်နေ့ဟာ ၁၅၅၄ ခုနှစ်တုန်းက ဘုရင့်နောင် ဘိသိက်ခံခဲ့တဲ့နေ့တဲ့ဗျ။ နောက်ပြီး အံ့ဩလွန်းတဲ့ နောက်တစ်ချက်က ဘုရင့်နောင်ရဲ့ အုတ်ဂူကို ဒဂုံ(ရန်ကုန်) မှာ မြှုပ်ထားခဲ့တယ်တဲ့ ခင်ဗျ။ ဒါဆို ဘယ်နားမှာလဲ? ဘယ်နားမှာ ဖြစ်နိုင်မလဲ? 😮
.
ဘုရင့်နောင် ကျော်ထင်နော်ရထာက မြန်မာအင်ပါယာရဲ့ အရှင်သခင်အဖြစ် ၁၂-၁-၁၅၅၄ မှာ ဘိသိက်ခံခဲ့ တယ်လို့ အချို့ မှတ်တမ်းများက ဆိုပါတယ်။ ဒါကြောင့် အမှတ်တရ ဒီနေ့မှာ ဘုရင့်နောင်ရဲ့ ဂူအကြောင်း၊ ရွှေလှည်းနဲ့ ရွှေလှေတွေဟာ ဘယ်လောက် ခမ်းနားတဲ့အကြောင်း ဖတ်ဖူးစေချင်လို့‌ ရေးလိုက်ပါတယ်။ (အမှန်တော့ မနေ့ကတည်းက ရေးတာ မပြီးလို့ ဒီနေ့မှ တင်လိုက်ရတယ်ဗျာ)
.
လူနာမည် “ရဲထွဋ်” ဆိုတဲ့ ဘုရင့်နောင်ဟာ အမှန်တော့ ဘုရင့်သားမဟုတ်ဘဲ၊ ဘုရင်ကို နို့တိုက်တဲ့ အထိမ်းတော်သားက ဘုရင့်သမီးနဲ့ လက်ထပ်ပြီး၊ နန်းတက်ခဲ့တာပါ။ ၃၀-၄-၁၅၅၀ မှာ နန်းတက်ဖြစ်ပေမဲ့ ၄ နှစ်ကြာမှ ပြည်နယ်အစုံက နယ်စားတွေ စော်ဘွားတွေကို သေချာအချိန်ယူ ဖိတ်ပြီးမှ ဘိသိက်ခံပွဲကို ၁၂-၁- ၁၅၅၄ မှာ (အဲဒီတုန်းက မြန်မာအင်ပါယာရဲ့ မြို့တော်) ဟံသာဝတီ ပဲခူးမြို့တော်မှာ ကျင်းပခဲ့တယ်။ တပင်ရွှေထီးဘုရင်ရဲ့ အခင်ရဆုံး သူငယ်ချင်း/ သူရဲကောင်း ဖြစ်သလို၊ တပင်ရွှေထီးဘုရင်ရဲ့အစ်မ ယောက်ျား၊ ဘုရင့်ရဲ့နောင်တော်လို့ ခေါ်ရင်းနဲ့ “ဘုရင့်နောင်” လို့ နာမည်တွင်ခဲ့တဲ့သူ ဖြစ်ပါတယ်။ ဘုရင့်နောင်မင်းဟာ ၁၅၅၀-၁၅၈၁ အတွင်း ဒုတိယ မြန်မာ အင်ပါယာကို ၃၁ နှစ်တာ အုပ်စိုးခဲ့ပါတယ်။ ပဲခူးဟံသာဝတီ နန်းတော်ကို ဘုရင့်နောင်ရဲ့သား နန္ဒဘုရင် လက်ထက် ၁၅၈၃ မှာ ရောက်ခဲ့ဖူးတဲ့ Gasparo Balbi ရဲ့ မှတ် တမ်းထဲမှာ ရေးထားခဲ့တာတွေက စိတ်ဝင်စားစရာ ကောင်းပါတယ်။ ဗင်းနစ်မြို့သား ကျောက်ကုန်သည် ဂတ်စပါရို ဘာလ်ဘီဟာ ၁၃-၉-၁၅၈၃ မှာ ပဲခူးမြို့ကို လာခဲ့ပါတယ်တဲ့ ခင်ဗျ။ (ဒီသမိုင်းကို ရေးထားတဲ့ မှတ်တမ်းစာအုပ်ကို download လုပ်ဘို့ link အောက်ဆုံးမှာ ထည့်ထားပေးပါတယ်။) ဘုရင့်နောင်ရဲ့သား စီးတဲ့လှည်း၊ စီးတဲ့လှေ ဆိုတာတွေဟာ ဘုရင့်နောင်ရဲ့ အရိုက်အရာအမွေခံပြီး သုံးခဲ့တာ ဖြစ်တဲ့အတွက် ဘုရင့်နောင် ကိုယ်တိုင် စီးခဲ့တဲ့ လှည်းနဲ့ လှေတွေပါပဲ။ ကဲ.. ဘုရင့်နောင်စီးခဲ့တဲ့ လှည်းနဲ့ လှေ အကြောင်း ဖတ်ကြည့်စေချင်တယ်ဗျာ။
.
ဟံသာဝတီဘုရင်ရဲ့လှည်း တစ်ခုလုံးကို ရွှေအတိ ချထားတယ်။ ဘီးအကြီးကြီး ၄ လုံးတပ်ထားပြီး၊ မြင်း ၈ ကောင် ဆွဲရတယ်။ မြင်းတွေကိုလည်း ရွှေနဲ့လုပ်ထားတဲ့ အနီရောင် ကကြိုးတန်ဆာတွေ ကနုတ်ပန်းတွေနဲ့ အလှဆင်ထားတယ်။ (အခုခေတ်မှာတော့ မြင်း ၈ ကောင်ဆွဲရတယ်ဆိုတဲ့ မြင်းလှည်း မြန်မာပြည်မှာ တစ်ခါမှ မမြင်ဖူး မဖတ် ဖူးဘူးဗျာ။) ထူးခြားတာက ဘုရင်ရဲ့ ညာဘက်မှာ ဘုရင်မက ထိုင်တယ်လို့ အတိအကျ ရေးထားတယ်။ (အခုခေတ် ထုံးစံက ယောကျ်ားက ညာဘက်မှာ ထိုင်ကြရတယ် မဟုတ်လား ခင်ဗျ?) ဘုရင့်လှည်းရှေ့ကနေ ရွှေတွေ ရတနာတွေ ဆင်ထားတဲ့ ဆင်နီ ၂ ကောင်၊ ဆင်ဖြူတော် ၄ ကောင်၊ စုစုပေါင်း ၆ ကောင်က လမ်းရှင်းပေးတယ်။ ဆင်ဖြူတော်ရဲ့ ဆင်စွယ်တွေက အစွယ်ကိုတောင် လုံးဝမမြင်ရဘူး။ အစွယ်ရဲ့ အရင်းကနေ အဖျားထိ ရွှေနဲ့ပတ္တမြားတွေ အပြည့်စီထားတဲ့ အစွပ်ကို ဆင်စွယ်အပေါ်မှာ အုပ်ထားတယ်။
.
လက်ရှိဘုရင်ရဲ့ အဖေ (ဘုရင့်နောင်) လက်ထက်က ဆောက်ထားခဲ့တဲ့ ရွှေလှေ လို့ အမွှမ်းတင် ရေးထားတယ်။ ငှက်ပုံစံ လုပ်ထားတဲ့ ရွှေလှေ (ကရဝိတ်လှေ လို့ ယူဆရ) ကို အတွင်းရော အပြင်ရော ရွှေပိန်းချထားတယ်။ ပန်းချီ ပန်းပုတွေလည်း အလှဆင်ထားတယ်။ လှော်တက်တွေကို ရေထဲ ချတဲ့ ထိပ်ပိုင်း အထိပါ ရွှေချထားတယ်။ လှော်တက်တွေက ငှက်ကြီးရဲ့ အတောင်တွေလိုပဲ။ လှော်တက် စုစုပေါင်း တစ်ဘက်ကို ၁၅၀ စီပါတယ်။ (တော်တော် ကြီးတဲ့ လှေပဲခင်ဗျ။ မြန်မာလိုဆို သင်္ဘောလို့ ရေးရမယ်ထင် တယ်။ ဒါပေမဲ့ သူရေးထားပုံအရက ကန်တော်ကြီးထဲမှာ ရှိတဲ့ ကရဝိက်လို အမိုးမြင့်နဲ့ အဆောင်မပါပါဘူး။) ဒီသင်္ဘောရဲ့ အနောက်ဆုံးပိုင်းမှာ ဘယ်ညာကွေ့တဲ့ ပဲ့ ၂ ချောင်းပါတယ်။ ၂ချောင်း စလုံးကိုလည်း ရွှေချထားတယ်။ ဘုရင်ကိုယ်တိုင်က ဒီရွှေလှေကို အမြတ်တနိုး ဂရုစိုက်တယ်လို့လည်း ရေးထားတယ်။
.
ပဲခူးမြို့မှာ ဝက်သားကို အတော်စားကြတယ်။ ပဲခူးမှာ တွေ့တဲ့ ကြက်တွေကတော့ ဒီဗင်းနစ်မြို့သား ကျောက်ကုန်သည်က သူတွေ့ဖူးသမျှထဲမှာ အလှဆုံးနဲ့ အကြီးဆုံးပဲလို့ ရေးခဲ့ပါတယ်။ ဒီကြက်တွေကို စားဖို့သတ်မယ်ဆိုရင် သွေးမထွက်အောင် ဈေးသည်မိန်းမတွေက ကြက်လည်ပင်းပေါ် တက်ထိုင်လိုက်ကြတယ်တဲ့ဗျ။ 😀 နောက်ပြီး “ခွေးသေကောင်လို အပုပ်နံ့ပျင်းတဲ့ ငါး (ငါးပိ လို့ ယူဆရ) တွေကို စားကြတယ်” လို့လဲ ရေးထားတာ တွေ့ရတယ်။ ဈေးဝယ်တဲ့အခါ ပဲခူးသားတွေ ပြောတဲ့ စကားတတ်စရာ မလိုပါဘူးတဲ့။ လက်ဆွဲနှုတ်ဆက်ရင် သဘောတူတယ်ဆိုတာကို ပဲခူးသားတွေက နားလည်တယ်တဲ့ ခင်ဗျ။ စိတ်ဝင်စားစရာ နောက်တစ်ခုက ပဲခူးမြို့မှာ မျက်နှာဖုံးတပ်ထားရင် လူတွေက အတော် ကြောက်ကြတယ်ဆိုတာ သူသိခဲ့ရ တယ်။ (my boy လို့ ရေးထားတော့ သူ့သား သို့မဟုတ် တပည့်လို့ ယူဆရတဲ့) ကလေး တစ်ယောက်က တစ်နေ့ မျက်နှာဖုံးစွပ်ပြီး ပဲခူးမြို့ထဲသွားတာ လူတွေ အကုန် ထွက်ပြေးကြတာကို အံ့ဩခဲ့ရတဲ့ အကြောင်း ရေးထားတယ်။
.
အဲဒီမှာ ဘယ်မှာမှ မဖတ်ခဲ့ဖူးတဲ့ အထူးခြားဆုံး အံ့ဩစရာ တစ်ခုဖတ်လိုက်ရပါတယ်။ သမိုင်းပညာရှင်/ဝါသနာရှင် ပရိတ်သတ်ကို ကြုံတုန်း တင်ပြချင်ပါတယ်။ နန္ဒဘုရင်ရဲ့ အဖေ (ဘုရင့်နောင်) ကို ဒဂုံမြို့မှာ မြုပ်ထားခဲ့တယ်လို့ အတိအကျ ရေးထားတယ်ခင်ဗျ။ 😮 ဒါဟာ ဘယ်သမိုင်း စာအုပ်ထဲမှာမှ မတွေ့ခဲ့ဖူးတဲ့ တစ်ချက်ပါ။

(သမိုင်း ပဟေဠိတွေ ထပ်ထွက်လာတယ်။ ဒါဆို ဘုရင့်နောင်က ရန်ကုန်မှာ နတ်ရွာစံတာပေါ့။ ဘုရင့်နောင်ရဲ့ အုတ်ဂူ ရန်ကုန်မှာ ဘယ်နားမှာလဲ?? အလောင်းမင်းတရားလိုပဲ အုတ်ဂူ ၂ခု ခွဲမြှုပ်ခဲ့တာလား? ပြာတွေကို သံလျင်နားက မြစ်ဝမှာ ရေထဲ မြှောတဲ့အကြောင်းလဲ ရေးထားတယ်။ ဘာကို ရေမြှောပြီး ဘာကို မြှုပ်ခဲ့တာလဲ? ဘာရတနာတွေ ရှိဦးမလဲ?)

ကျွန်တော် စာလုံးတိုင်းကို အပြည့်အဝ နားမလည်လို့ အမှားနဲနဲတော့ ပါနိုင်ပါတယ်။ အတိအကျ ဘာသာပြန်ပြီး မြန်မာဘာသာနဲ့ မှတ်တမ်းတင်ဘို့ သမိုင်း ဌာနက လုပ်ကြစေချင် တယ်ဗျာ? / #zshtut )
.
——————————
စာအုပ်အဖုံး ဘာသာပြန်

TRAVEL OF THE EAST INDIES,
BY GASPARO BALBI,
Venetian jeweler.
In which is contained what he in said journey he has seen for the spatio of 9 years consumed in it from 1579. until 1588. With the relation of the data, weights, & measures of all City of this journey, & of the government of the King of Pegu, & of the wars made by him with other Kings of Avva & Sion. With the Table of the most notable things. with privileges
VENICE, MDXC (1590)
Next to Camillo Borgominieri.
———-

ဒီစာအုပ်ထဲမှာ မြန်မာနိုင်ငံအကြောင်း ရေးထားတာ အခန်း ၇ ခန်းတောင် ပါပါတယ်။

TRIP FROM SAN THOME TO PEGU (ပဲခူး)
CHAPTER. XXXIIII (34)
.
DESCRIPTION OF SIRIAN (သံလျင်)
DESCRIPTION OF PEGU, AND SUCCESSES OF THE WARS
CHAPTER. XXXV. (35)
.
HUNT FOR ELEPHANTS IN PEGU
CHAPTER. XXXVI, (36)
.
FESTIVALS, PUMPS, AND MILITARY ORDERS OF THE KINGDOM OF PEGU FOLLOW.
CHAPTER. . XXXVII. (37)
.
WEIGHTS, AND SIZES OF CITIES, & KINGDOM OF PEGU
CHAPTER. . XXXVIII. (38)
.
TRIP FROM PEGU TO MARTABAN (မုတ်တမ)
CHAPTER. XXXIX. (39)
.
DESCRIPTION OF THE CITY OF MARTABAN.
CHAPTER. XL. (40)

————————-

ကျွန်တော် သမိုင်းကို ဝါသနာအရ တူးဆွတဲ့အလုပ် လုပ်မိတာက မြန်မာ့သမိုင်းမှာ မသိသေးလို့ လွတ်နေတဲ့ ကွက်လပ်တွေ ဖြည့်နိုင်ဘို့ ရုံးအားရက်မှာ လုပ်နေတာပါ။ နည်းပညာသုံးပြီး သမိုင်း သုတေသီတွေကို ကူညီပေးချင်လို့ပါ။ ယူနီကုဒ် သုံးတဲ့လူတွေအတွက် ကွန်ပျူတာနဲ့ ဘာသာပြန်ပြီး၊ နိုင်ငံခြား ဘာသာ ၁၅၀ လောက်ကို ချက်ချင်း ဖတ်လို့ ရနေပါပြီ။ အားတဲ့အချိန်မှ ဆက် ဘာသာပြန်ပေးပါဦးမယ်။ ဒီကပ်ဘေးတွေထဲ ကျွန်တော် ပါသွားခဲ့ရင် မရေးဖြစ်ခဲ့မှာ စိုးလို့ရေးလိုက်တာပါ။ အားလုံး ဘေးအန္တရာယ် အပေါင်းက ကင်းကြပါစေ။
လေးစားစွာဖြင့်- ဇော်ထွဋ်
.
သမိုင်း ပညာရှင်တွေ၊‌ လေ့လာချင်သူတွေ အတွက် ဒီစာအုပ် တစ်အုပ်လုံး အခမဲ့ ရယူနိုင်တဲ့ နေရာက Google Books ပေါ်မှာပါ။ အီတလီ ဘာသာနဲ့ ရေးထားပါတယ်။ (စုစုပေါင်း ၄၀၄ မျက်နှာ) — https://books.google.com.sg/books?id=Q-n-n8jHCTgC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0&fbclid=IwAR2PAYqmfIVuunkTIXzQFnG9ZDDSqxJ0-e-brvxPGmSd3KagcN2aM75RNcU#v=onepage&q&f=true